biliminsanlarının iki yıl boyunca üzerinde gerçekleştirdikleri sessiz sedasız incelemelerden sonra en nihayet dün (19 mayıs) new york'ta görücüye çıkardıkları, 47 milyon (tekrarlıyoruz; kırk yedi milyon) yıllık nefes kesici güzellikteki bir primat fosili..

gezegenimizde bulunmuş gelmiş geçmiş en bozulmamış primat fosili olan fosil ida, diğer memelilerle olan akrabalık bağımıza ışık tutacağa benziyor. hep birlikte inceliyoruz:

http://www.guardian.co.uk/science/fossil-ida

(invincible defeat - 20 Mayıs 2009 01:36)

iki yildir uzerinde calisilan ve nihayet aciklanan 47 milyon yillik fosil.

bir nevi missing link.

antropoid evrim'in ilk zinciri oldugu saniliyor.

bbc, history channel ve pekcok bilimi destekleyen kurulus tarafindan sistematik bir bicimde duzenlenmis lansman toplantilari ile duyuruluyor. iyi de yapiliyor, baska turlu insanlarin merak edip okuyup ogrenecegi yok.

evrim teorisi ile ilgili hicbir bilimsel yazi okumadan yanlis oldugunu iddia edenlerin, dogal seleksiyon nedir bilmeden ahkam kesip o zaman maymunlar neden hala insana donmuyor diyecek kadar bilgisizlerin boyle gozune soka soka gostermek lazim. baska turlu olmuyor.

yoksa icinde olta kalmis plastik istakoz sekilli balik yemi resimlerinin basildigi sacmasapan kitaplar daha once cikiyor kitapci raflarinda.

not: bilimsel makaleyi merak edenlere
http://www.plosone.org/…0.1371/journal.pone.0005723

(brunhilde - 20 Mayıs 2009 05:22)

google'ın, resmini logo yaptığı fosil.

(2enkucukasalsayidir - 20 Mayıs 2009 12:56)

heyecan verici bir gelismenin bas rol oyuncusu. pozitivist merkezli dusunce yapisina sahip olan insanlarin, kavramsal kargasalara ya da polemiklere girmeden ve herhangi bir isimlendirme ya da tartisma konusu olmasaydi bile buyuk anlamlar yukleyebilecegi birisi bu fosil. evrim ya da adi baska bir sey olsa da, doganin temel isleyis mekanizmalari icin, karsit gorusteki insanlarin milyonlarca yillik donemleri soz konusu yaparak zincirdeki en kucuk bosluklari bile evrim karsiti olarak gostermelerine cevap, bilim tarafindan sancili bir surec ile de olsa yavas yavas, cok buyuk ozveri ve calismalar sonucunda veriliyor.

"ida" 1983 de bulunmasina karsilik jorn hurum'un eline 2006 da hamburg fosil ve mineral senligi'nde sans eseri gecmis ve o gunden beri de calismalar devam etmis. "ida" bir disi ve fosilin sol bacagi yok, olum sebebi olarak da sol bilegindeki kirik gosteriliyor. yas olarak 9 aylik oldugu tahmin ediliyor ve bu da insan yasina gore yaklasik 6 yasinda bir cocuk demek. harun yahya beyefendi'nin bu kayip sol bacak uzerinden yaklasarak, "ida"yi yeni 3 uzuvlu bir canli olarak gostermesini beklemekteyim.

bati dunyasinda bu bulusun abartilarak sunulmasina, evrim karsiti goruslerin elindeki maddi gucun ulasabileceklerinin bilinmesi ile mantikli bir aciklama getirilebilecegi dusunulebilir. bos yere ve tanimsizca, calismadan, bir dogmadan yola cikarak onlarca atlas ve kitap cikartabilen bu zumrenin darwinius masillae(bircok fosilin ciktigi messel bolgesi, franfurtun 35 km guneydogusunda bir bolge, darwinin 200. dogum gunu nedeni ile bu isim verilmis) ya da "ida" icin de degisik fikirleri cok kisa surelerde dunyadaki bilim cevrelerinin karsiti olarak empoze etmeleri hic de zor olmayacagindan, medyanin ve bilim cevrelerinin ida ile en kisa surede tanistirilmasi cok cok onemli.

bilim dunyasinin bu mesakatli ve yillar suren ve ust uste gelerek ilerleyen yapisinin aksine, bir dogmayi gercek kabul ederek, bilimsel ortamlarda dogmasal yaklasimin bilimsel tanimlamalar ile bilimselmis gibi sunulmasi sacmaligina ve aptalligina devam edenlerin ise, en kisa surede kendi uzmanlik alanlarinda kendi goruslerini savunarak saygi kazanmalarini(bir din adaminin bilimsel olarak evrimsel aciklamalarda bulunmasinin din-bilim isleyis mekanizmasindaki zitliga ragmen devam ettirilmesi cok cok komiktir) beklemekteyim. bilim ve din bir arada bulunamaz ve bunlarin isleyis mekanizmalari ve anlayislari farklidir. normal bir bireyin bile bilimsel dusunce yapisi ile evrimi reddetmesi hos karsilanabilir ve fikirlere saygi duyulabilir; ama bunu bir zumre, dini dogmalari bilimsel gerceklermis gibi gostererek yaparsa bilim onlara cezasini cekinmeden verir. bunu insanlik ve tarih su anda yargilayamasa da, elbette bir gun gercekler gun yuzune tamamen cikar.

lutfen http://www.en.wikipedia.org/wiki/ida_(fossil)

(ciaccona - 20 Mayıs 2009 13:22)

yarım saattir, sitesinden indirdiğim oldukça kaliteli resmini deli gibi zoom yaparak, ağzım açık bir halde incelediğim fosildir. gözüm bozulacak lan.

kendisi kırk-yedi-milyon-yıllıktır (derin bir nefes alıp bu rakamı bir süreliğine düşünün), %95'i tamdır ve tek parça halindedir. heyecanlanmamak elde değil. evrim açısından çok önemli gelişmelere neden olacağı düşüncesindeyim. en azından evrimden habersiz ya da evrim hakkında yalan yanlış bilgilerle dolu bir çok insanın dikkatini bu konuya çekecektir.

(olmadibu - 20 Mayıs 2009 13:23)

summeha$a suresi, sekizzinci ayet $oyle buyurur:

"biz yeraltina eci$ bucu$ fosil koyduk ki inananlarin inanclarini sinayabilelim :p"

(bigboned - 20 Mayıs 2009 14:01)

magazinleştirilmesi gerekli bir fosil bulgusudur. zira sorgulayıcı bakış açısından mahrum kalmış, sadece ellerinden tutanların anlattıkları şeylere inanmaya meyilli topluluklara evrim teorisinin akademik ortamda on yıllardır kabul gören bir teori olduğunu göstermek lazım. çünkü din dogmalarından elde ettikleri rantı ve gücü kaybetmek istemeyen gruplar her türlü iletişim organını ve kendi yetkilerini cehalet yaymak adına kötüye kullanmaktan çekinmiyorlar.

bu adamlara çıkıp da bütün atalarını klonlayıp tek tek tanıştırsan bile, nerede ara tür diyecek. bilmiyorki kendisi de ara tür, modern biyolojide tam tür diye birşey yok, bütün canlılar sürekli bir devinim içinde. illa reha muhtar, ali kırca, bbc, cnn falan çıkıp, ağız birliğiyle anlatacaklar mevzuyu. yoksa değişen birşey yok. anlamak isteyen anlıyor zaten teoriyi de, dini de.

(ghostknight - 20 Mayıs 2009 15:59)

(bkz: aynı kaynım)

(ataturkiye - 20 Mayıs 2009 21:16)

secde eder bi goruntusu var. gormesini bilene tabi.

(vecihi - 20 Mayıs 2009 22:52)

işte buyrun, size bir hayal gücü egzersizi: günümüzden yaklaşık kırk beş milyon yıl önce yaşamış, küçük bir kedi boyutunda, kabarık tüylü, uzun kuyruklu, vücudu maymunu, yüzü lemuru andıran memeli bir dişi hayvancığı hayal edin. hayal etmekle uğraşmak istemeyenler, şu linklerden faydalanarak yarı bilimsel çizimlere bakabilir (teşekkürler elphaba) : http://www.latimes.com/…0-2009may20,0,3564414.story) http://csotonyi.com/…rwinius_masillae_csotonyi.html

yaratığımızı gördük ya da hayal ettik, şimdi, 47 milyon yıl öncesine gidiyoruz. işte bunu, hiçbirimiz kolaylıkla hayal edemeyiz, çünkü biyolojik saatimizin ve kısıtlı zaman algımızın tahayyülde zorlanacağı bir rakam var önümüzde: 47 milyon yıl. gelin, yine de deneyelim: bugün almanya dediğimiz ülkeye, o zamanlar (47 milyon yıl önce) yarı-tropikal yağmur ormanlarıyla kaplı olan bölgeye, frankfurt'un messel köyü civarına gidelim. çünkü yaratığımız orada yaşıyor. henüz bir yaşını bile doldurmamış, 6-9 aylık bir dişi yavru. süt dişlerinin bir bölümü hala ağzında. belki yaşını almamış ama artık annesinden ayrılmış, tek başına beslenme ihtiyacını karşılayabilecek durumda. hatta çok kısa süre önce yapraklar ve böğürtlenlerden oluşan son yemeğini yiyip karnını doyurdu. ve şimdi susadığını hissediyor. ama bir sorunu var, sol ön bileği bir süre önce feci biçimde kırıldı, hala iyileşme aşamasında. bu yüzden her zamanki gibi çevik hareket edemiyor, ağaçlara tırmanamıyor, soydaşlarının kullandığı taze kaynaklara ulaşmak için daldan dala hoplayarak tepelere çıkamıyor. daha kolay ulaşılabilir bir su kaynağına ihtiyacı var. peki şu çukurdaki göl ne güne duruyor? hayvancık, susuzluğunu gidermek için epey çukurdaki messel gölü kıyısına iniyor. göl sularına iyice sokulup burnunu uzatıyor, susuzluğunu gidermeye başlıyor. fakat o da ne? hayvancığımız birdenbire bayılıyor, hatta belki de hemen ölüyor ve cumburlop! göle düşüp sulara gömülüyor...

çünkü messel gölünün bir sırrı var. messel gölü, aslında müthiş bir volkanik patlamadan sonra oluşmuş, zamanla çevresindeki bütün akarsuları toplayarak göle dönüşmüş derin bir krater. ve bizim küçük yaratığın yaşadığı eosen devrinde, messel gölünün çevresi jeolojik olarak hala aktif durumda, hala düzenli olarak yüzey altı hareketlenmeleri gerçekleşiyor. messel, çoğunlukla balıklara, timsahlara, su böceklerine ve başka pek çok canlıya yuva olan misafirperver bir göl. fakat tektonik hareketlenmeler sırasında adeta bir canavara dönüşerek çevresine volkanik gazlar, toksik dumanlar saçıyor. işte bu zehirli gazlar suyun içinde yaşayan canlıları, üzerinde uçan kuşları, belki yarasaları ve bizim hayvancık gibi kara hayvanlarını zehirleyerek anında öldürüyor. tam da bu dr jekyll bay hyde karakteri, onu 1900’lerde keşfeden jeoloji ve paleontoloji meraklılarıyla uzmanları için messel gölünü bulunmaz bir hazine haline getiriyor, zira burada 10 binden fazla balık fosili, binlerce su ve kara böceği fosili, yüzlerce küçük memeli fosili (bazıları hamile olan cüce atlar, sıçanlar, primatlar...), çok sayıda kuş, timsah, sürüngen ve bitki fosili bulunuyor.

bu noktada, küçük bir çukurdan bile -çünkü messel artık bir göl değil- zibilyon tane fosil çıkıyorsa niçin şekil şekil, çeşit çeşit fosilimiz yok, niçin küçük kedi boyutunda bir tanecik memeli fosili bulunca google’a bile logo yapıyoruz diye soranlar olabilir. gayet makul bir soru. bu sorunun cevabı, fosilin ne olduğunda ve nasıl oluştuğunda, ayrıca messel gölünü özel kılan koşullarda yatıyor. ilkinden başlayalım, çabucak geçelim, fosil nedir?

milyonlarca yıl önce yaşamış bir canlının, bitki ya da hayvanın yerkabuğunda, kaya oluşumları veya çökelti katmanları arasında korunmuş kalıntısı ya da izi fosildir. işte hepsi bu. fakat 550 milyon yıllık canlı hayatının çok, çok küçük bir bölümü fosil olarak günümüze ulaşabilmiş, çünkü fosilleşmek öyle her babayiğidin harcı değil. organik maddenin fosil haline gelebilmesi için yaşayan varlıkların öldükten sonra yapmayı pek sevdiği üzere hemen çürümemesi, leş yiyen her türlü yırtıcı hayvan ve organizmadan uzak kalması ve mümkün olduğunca çabuk havayla bağlantısının kesilmesi gerekiyor. bunun için hemen çamurun altına gömülmek şart değil, ölür ölmez kendinizi buz veya reçineyle kaplatırsanız, on milyonlarca yıl sonra siz de bir fosil olabilirsiniz! en azından gövdenizdeki fosilleşmeye uygun sert kısımlar kesinlikle fosilleşecektir, saçlarınız, deriniz, organlarınız için garanti verilmiyor, çünkü yumuşak dokunun korunması çok daha zor. ama sert doku başka: kemik, taş ve kabuk gibi sert dokularda, minicik hava boşlukları bulunuyor. bunlar, diyelim ki bizim küçük hayvancık gibi suyun dibine gömülüp çamurla kaplandığında, içinde çözülmüş mineraller olan su bu boşluklara sızıyor, mineral tuzları sert yüzeyin gözeneklerini dolduruyor ve birikerek kristalleşiyor. bazen sıkışıp katılaşarak orijinal formu alıyor, bazen baştaki organik maddeler, kabuk ya da kemik milyonlarca yıl içinde çözülüyor ve geride, çevresindeki kayaya sirayet eden, minerallerden oluşan bir kopyasını bırakıyor. bir anlamda, orijinal hayvan ya da bitki, kayalaşarak sonraki yüzyıllara binyıllara milyonyıllara ulaşıyor. kara canlılarının fosilleşmesi daha zor, çünkü kuru koşullarda fosilleşme için gereken mineraller ıslak ortamdaki gibi gözeneklere kolayca işleyemiyor. bir de şunu düşünün: fosilleşme için en uygun koşulu oluşturan okyanus ortamlarının çoğu, hâlâ milyonlarca yıl önceki gibi devasa su kütleleriyle kaplı! kolaysa sen git kilometrelerce derinlikte fosil ara bakalım! sonuç olarak, taphonomi denen fosilleşme süreçleri gösteriyor ki, sert bölümleri (kemik, kabuk, sağlam cırnak) olan canlılar, yaygın canlılar (ne kadar çok canlı o kadar çok fosilleşme şansı ya da ne kadar ekmek o kadar köfte) ve soyları tükenmeden önce uzun zaman yaşamış olan canlılar fosilleşme sürecinde daha şanslıdır (her canlı ölümü tadacaktır ama fosilleşmek piyangoda yılbaşı ikramiyesi).

işte bu sebeplerden dolayı fosilleşmek zor, fosil olarak kalmak da zor, çünkü diğer yandan yerküre hareket etmeye, ezmeye, gömmeye, yok etmeye devam ediyor. (fosilleşme çeşitleriyle ilgili kısa ve süper bir ingilizce yazı için: http://www.colostate.edu/…0/papers_1998/spriggs.htm)

gelelim messel’i özel kılan koşullara: öncelikle, messel’in zaman zaman zehirli gazlar saçarak adeta bir seri katil gibi her türlü hayvanı topluca öldürüp yuttuğunu anlatmıştık. bir de gölün fosilleşme açısından fiziksel koşullarına bakalım. messel’in derinliği ve derinlerindeki oksijen azlığı, gölün dibine sürüklenen yaratıkların ve bizim minik hayvanımızın naaşını rahatsız edecek, ham hum şurulop yapacak büyük canlılar bulunmadığı anlamına geliyor. sadece bakteriler, minik yaratığımızı ağır ağır yiyip bitiriyorlar. fakat diğer yandan, bakteriler normalde çürüyüp gidecek olan dokuların kalıbını çıkararak, fosilin korunmasına yardımcı oluyorlar: sonunda fosilleşen, yaratığımızın tüyleri, derisi değil, bakterilerin çıkardığı mineral atıkları oluyor: bu mineral atıkları, bakterilerin yalayıp yuttuğu yumuşak dokular biçiminde detaylı gölgeler bırakıyorlar ve bu sayede, paleontolojistler normalde göremedikleri detayları inceleme olanağı buluyorlar.

ve işte bu detaylar, su içerken zehirlenerek gölün dibini boylayan minik yaratığımızı şimdiye dek messel’de (ve bazılarının iddiasına göre dünya üzerinde) yapılmış en büyük paleontolojik keşiflerden biri haline getiriyor. ve işte bu detaylar sayesinde, ayrıca bugün eski bir maden çukuru, 47 milyon yıl önceyse bir volkanik göl olan messel hakkındaki jeolojik veriler sayesinde, en baştaki hikayeyi gözlerimizle görmüş gibi anlatabiliyoruz.

küçük yaratığımız, ya da evrim teorisinin babasının adıyla fosil halinde bulunduğu yerin adını bir arada taşıyan darwinius masillae, gerçekten heyecan verici bir varlık, çünkü şimdiye dek bulunmuş en eksiksiz primat fosili: iskeleti, yumuşak dokulu bedeninin ana hatları ve çerçevesi, hatta -artık karbonlaşmış olsa da- son yemeği dahi, çıplak gözle bile görülebiliyor. tek eksiği, sol dizinden aşağısı: onun da topraktan çıkartılırken kırıldığı tahmin ediliyor, çünkü yaratığımız, 1983 yılında, uzmanlar değil, fosil meraklıları tarafından bulunmuş. topal olmasına rağmen, %95’i tamam bir fosil o. (1975’te bulunan 3.2 milyon yıl yaşındaki hominin atamız lucy bile % 40’ı tam bir iskeletti.)

fakat koparılan kıyametin tek nedeni darwinius masillae’nin neredeyse eksiksiz bir primat fosili olması değil. yaşadığı dönem de onu bir o kadar özel kılıyor. dinozorların soyu bundan 65 milyon yıl önce tükenmiş, yeryüzünde sürüngenler çağının sonu gelmişti. peki jurassic park üçlemesine konu olan canavarlar saltanatı devrildiğine göre, dünyaya kim hükmedecekti? bundan 55 milyon yıl önce, eosen dönemin başında ortaya çıkmaya başlayan modern primatlar tabii. antropoidleri, prosimiyenleri karıştırmayalım: modern primatlar iki ana gruba ayrılıyordu: bir tarafta lemurlar, lemurgiller, diğer tarafta maymunlar ve zoolojik açıdan, biz. ilk primatlar 70 milyon yıl önce ortaya çıkmıştı, ama lemur soyuyla maymun-insan soyunun dinozorlarların yok oluşundan kısa süre (kısa dediysek milyon yıllar) sonra, 60 milyon yıl önce ayrıldığı düşünülüyor. iki grubun hâlâ pek çok ortak yönü vardı fakat aralarında önemli farklar da gelişmişti.

işte bizim cüce, eosen döneminin ortalarının başında, dinozorların tarih olduğu, memelilerin yeryüzünde cirit atmaya başladığı dönemde yaşamıştı. yani, evrim tarihindeki –bizler, homo sapiens için– büyük bir ayrım noktasından kısa süre sonra fosilleşmişti. bu da onu, evrim tarihinde, aynı soydan gelen iki büyük primat ailesi arasındaki ayrım dönemine yakın bir yere koyuyor. daha da basiti: darwinius masillae ilkel primatlarla homo sapiens arasındaki bağlardan biri oluyor.

ilk bakışta ilkel bir lemur sanılan bu yaratığın iki anatomik özelliği: alt çenesindeki eksik dişleri ve ayağının ikinci parmağının kısalığı onu lemurlardan ayırıyor. yüzü lemurlar gibi uzun değil, düz ve gözleri önde. beş parmağı olması, bizimkine benzeyen, diğer dört parmakla karşı karşıya gelebilen kavrayıcı başparmağı -yani primatların alameti farikası olan opposable thumb- ve ayak bileği kemiği de onu bizim en eski atalarımızdan biri yapıyor. bir baculumu ya da penis kemiği olmadığı için, dişi olduğuna hiç şüphe yok. ayrıca, kocaman göz çukurları ve kocaman gözleri büyük olasılıkla gece karanlığında iyi gören nokturnal bir yaratık olduğu anlamına geliyor, salata ve böğürtlenlerden oluşan son yemeği –ve dişleri– de vejetaryen olduğunu gösteriyor: bunlar onu lemurgillerden mi yoksa simian mı yapar bilemiyorum ama sempatik yapıyor, o kesin.

adı şimdiye dek tam 1350 kere keşfedilen farklı türlere verilen nomenclature rekortmeni charles darwin bu yaratık için ne derdi bilemiyoruz, ama şunu biliyoruz: bugünkü medya çılgınlığı bir yana, bu, darwinius masillae’nin adını son duyuşumuz olmayacak. o cüce kadar boyuyla başımıza ne çoraplar örecek, üzerinden ne tartışmalar yapılacak, kim bilir bize neler öğretecek. açıl lucy, çekil ambulocetus, yol ver tiktaalik! aranıza yepyeni, fıstık gibi bir kardeş geldi: popüler adıyla ida. belki de o, “heyvan” diye elimizin tersiyle bir kenara ittiğimiz dünyadaşlarımızı farklı gözlerle görmeyi biz insanlara öğretebilir.

(eowyn - 20 Mayıs 2009 23:22)

balonu sonmustur:
http://news.bbc.co.uk/…i/science/nature/8318643.stm

insan ve maymunlari kapsayan haplorrhini alt-takimiyla bir alakasi olmadigi, lemurlari ve lorisleri kapsayan strepsirrhini alt-takimina ait soyu tukenmis bir turun ornegi oldugu ortaya cikmis. dogru durust bir analize tabi tutulmadan, sirf arastirmaya sponsorluk yapmis sirketlerin ticari cikarlari icin oneminin abartilmasi, insanin atasiymis gibi lanse edilmesi, hele hele ne anlama geldigi hic belli olmayan sacma sapan "kayip halka" tabirinin bu fosile yapistirilivermesi en bastan yanlisti zaten. (bkz: #16186096)

(muhendis - 21 Ekim 2009 22:30)

çevirisini yaptığım rahibe adayı genç bir kızın hikayesini konu alan film. birçok festivalden ödül almış, siyah-beyaz ve sabit kamerayla çekilen film ülkemizde ilk kez 33. istanbul film festivali’nde gösterildi.
http://divxplanet.com/sub/s/317964/ida.html

(cemocem69 - 21 Nisan 2014 01:14)

--- spoiler ---

sinema tarihinin en sade ve belki en şaşırtıcı intihar sahnelerinden birine sahip polonyalı film.

--- spoiler ---

(trevanian harput - 11 Mayıs 2014 21:52)

filmde en çok beğendiğim nokta karakterlerle ilgili geçmişe dönük ayrıntı vermemiş olması. karakterlerin hayatına hangi notada dahil olduysak o kadarını biliyoruz. yaşananlar üzerinden yorum yapma durumu var tabi ki ama bu filmi daha da öznel hale getiriyor.

--- spoiler ---

kızımız teyzesinin yanına gidene kadar herhangi bir fikre sahip değiliz. tıpkı ida gibi biz de ilk karşılaşma anından itibaren fikir üretmeye başlıyoruz. öyle ki ilk sahnede teyzenin hayat kadını olduğu yorumunu yapmıştım. oysa kadın koskoca savcı çıktı.
--- spoiler ---

(gelecegi calinan adam - 26 Ağustos 2014 15:09)

her karesinin ibadet olduğu polonya filmi. hikaye anlatımı, renk ve kompozisyon yönünden zirve filmlerden biri olmuş. eğer zvyagintsev, mungiu veya nuri bilge gibi yönetmenleri seviyorsanız, kaçırmayın derim.

ayrıca, cazın filmde günahı ve arzuyu nasıl temsil ettiğini görmek için bile izlemeye değer.

(yevkassim - 8 Ekim 2014 22:56)

filmin kamera/ışık/gölge kullanımı gerçekten mükemmel, hatta son yıllarda izlediklerim arasında en iyisi bile diyebilirim. fakat bazı kadrajlar sanki zoraki olmuş gibi. google'da uygun ss bulamadım, filmi 5 dakikada hızlıca taradım, 4 tane örnek buldum:

http://i.imgur.com/cfueetf.jpg
http://i.imgur.com/u2kutlb.jpg (tekrar baktım da, bu çok iyiymiş. daha geniş açı olabilirmiş ama şu hali de güzel.)
http://i.imgur.com/ikq8th3.jpg
http://i.imgur.com/a2nlt8z.jpg

bana bu çekimler pek doğal gelmedi açıkçası. zaten filmin her karesi sanat eseri gibi, 80 dakikalık filmde 500 tane kartpostallık açı kovalamaya ne gerek var? sanki sırf aforizmalardan oluşan roman yazıyor adam. biraz rahat olun ya; sana diyorum pawel, alo?

tabii bu eleştiri, filme hayran olduğum gerçeğini değiştirmiyor. ben kendi altın palmiye'mi verdim, cannes'daki ibişler vermiş vermemiş çok da umurumda değil açıkçası.

(phoarbix - 10 Aralık 2014 17:20)

--- spoiler ---

bahsedildiği de üzre, içindeki intihar sahnesi bence çok başarılıydı, wanda'nın gelgitleri, ama bir o kadar ani kararı güzel anlatılmış. wanda'yı bu noktaya taşıyan süreci hatırlamak gerekirse; önce camı açıyor, sakince ardına dönüp mutfağa giriyor elinde sigarasıyla, elinde sigarasıyla geri dönüp müziğin sesini açıyor, sonra mutfağın tersi istikametine gidip paltosunu giymiş olarak salona geri dönüyor, elindeki sigarayı kül tablasına bırakıp, duraksamadan camdan kendini atıyor. intihar etmek üzre olan bir insan neden ardında bıraktığı yanan sigarayı düşünür? ya da neden intihar etmeden evvel üstüne palto giyme gereksinimi duyar?
işte bunlar hep aslında kurtulmak için çabalanan hayata duyulan sevgi ve özlemin belirtisidir... ölmeye bile yaşarken sahip olduğumuz gündelik alışkanlıklarımızın tekrarıyla gideriz. garip... güzelde...
film baştan sona fotoğraf gibi, hatta ne yazık ki aklıma fotoğraf kursunda fotoğraflarıma bakıp
-yavrum neden ısrarla objeyi ortalamaktan kaçınıyorsun diyen... eğitmenimi getirdi hemen hemen tüm sahneler, hani estetik algısı hep ortaya, ortalamaya dayalı ya hani aman çerçeve canım çerçevedir ya...
işte bu filmde hem fotoğraf gibi hem de fotoğrafın genel geçer estetik algılarından neyse ki nasiplenmemiş sahneler görmek mümkün.
--- spoiler ---

(behelit - 21 Aralık 2014 04:25)

sade bir film.

bu film basit bir dille ancak böyle tanımlanabilir. ikinci dünya savaşı temalı olmasına rağmen mahsunvari biçimde gözümüze gözümüze soktuğu direkt mesajı yok. iddiası yok. taraf tutmuyor. renk vermiyor. ajitasyon yapmıyor. ama film beni üç noktada oldukça şaşırttı :

- ilki, filmi izlemeye başladığımda bir şey dikkatimi çekti. kadrajda sorun var dedim kendi kendime. ekranı küçülttüm değişen bir şey yoktu. hala çerçevelemede sıkıntı olduğunu zannettiğim bir durum vardı. ilerleyen dakikalarda anladım ki yönetmen kamera açıları bakımından biraz deneysel takılmış. iyi hoş da olmuş ama en başta izleyici biraz yadırgıyor bu açıları. sonrasında alışınca ve filmin öyküsü dikkate alındığında, böylesi açıların filme vurucu etkileri olabileceğini ve dahası kahramanın ikilemi düşünüldüğünde çok da yerinde olduğunu anlıyorsunuz.

- ikincisi ise biraz spoiler içeriyor:

--- spoiler ---
savcının sıradışı intihar sahnesi. aslında en başta intihar olduğunu bile anlamakta güçlük çektim. bir intihar ancak bu kadar cool ve afili olur. insanı intihar etmeye özendiriyor ^*.
--- spoiler ---

- dikkatimi çeken üçüncü şey ise başroldeki rahibemizin mimiksizliği. film boyunca aklıma en çok sevdiğim yönetmenlerden robert bresson gelip durdu. hatta bresson'un en iyi filmi olan au hasard balthazar'daki başkarakterin yüzü ile bu rahibemizin yüzü değişti durdu zihnimde.

polonya dostu bir badimin (phoarbix) tavsiyesiyle izlemiştim. iyi etmiş de önermiş. yabancı film dalında oscar adayı bile oldu. hatta şimdiden favoriler arasında gösteriliyor.

edit: hem en iyi yabancı film hem de sinematografi dalında oscar adayı oldu.

edit 2: en iyi yabancı film oscarını aldı. şimdi çok zor ama sırada sinematografi var.

(kafkaesque - 8 Ocak 2015 17:34)

sanki 10 yil oncesinden boyle bir filmin cekilecegini gorup burada ataturkculuk oynayanlari gormemizi saglayan film. ulan iki ay once yazmisin neyin artistligi bu. te allam ya.

(cam kavanoz - 23 Şubat 2015 04:26)

[önsöz: iki bin kelimelik bu entry'nin aynısının görsellerle desteklenmiş daha bir göze hitap eden versiyonunu, dilerseniz, şuradan okuyabilirsiniz. «benim işim olmaz görsellikle, mörsellikle!» diyorsanız, "ida'lar dünyası"^** başlıklı entry'mi okumaya hemen buracıkta başlayabilirsiniz.]

~~

«boynuz kulağı geçer» dedikten sonra «yaz bunu, güzel laf» diyen atamızın adına ya da sanına dair herhangi bir malumumuz yok; lakin şu da bir gerçek ki, laf hakikaten güzel bir laf ve bilhassa bir sanat alanı olarak sinemanın sanatlar arasındaki yerini nitelemede bir hayli ise yarıyor. mimari, resim, heykel, şiir, dans ve müzik… hepsi de yüzlerce, hatta binlerce yıllık mazisi olan sanatlar. ama sinema öyle mi? mevcut olan en eski film olan ve yalnızca 2 saniye sürmesi nedeniyle hiç kimsenin «çok sıkıcı» diyerek yarısında çıkmaya cüret edemeyeceği 1888 tarihli “roundhay garden scene”den bu yana yalnızca 127 sene geçti. türk sinemasının yüzüncü yılını ise yalnızca dört ay önce, 14 kasım 2014’te kutladık. yani evet, bu genç haliyle sinema, birer kulak olan diğer sanatların arasında çok sonraları çıkmış bir boynuz olarak görünüyor.

ve sinema, bir boynuz olmakla kalmıyor, öncülleri olan kulakları, ifade imkanının genişliği ve diğer sanatları kapsayıcı teknik yapısı sayesinde aşmayı da başarıyor. edip cansever’in “phoenix”i salt şiirsel bir haz, johannes brahms’ın “poco allegretto”su salt müziksel bir haz, kazimir maleviç’in “kızıl süvariler”i salt resimsel bir haz verirken, söz gelimi, paolo sorrentino’nun güzeli güzel sanatlar üzerinden arayan “la grande bellezza” nam filmi izleyenlerine hem şiirsel, hem müziksel, hem de resimsel bir haz vermeyi başarıyordu. ve işte, pawel pawlikowski’nin “ida”sı da, tıpkı “la grande bellezza” gibi, gerçek bir güzel sanatlar şöleni vaadediyor izleyicisine. ama “ida”, “la grande bellezza” gibi güzel'i değil, holokost’ta katledilmiş bir aileyi arıyor. ve bunu, sinemanın özüne “la grande bellezza”dan dahi daha yakın durmayı başararak yapıyor.

soracaksınız, «nedir sinemanın özü?» bunu bana değil, yıllarını sinema teorisine ve pratiğine adamış insanlara soracaksınız. ve size diyecekler ki, «sinemanın özü görüntüdür. sinemanın özüne kulaklarla değil, gözlerle; göstergebilimle ulaşılır.» ve bunları diyenler, “ida”yı izlediklerinde sinemanın özüne bakmayı, yaklaşmayı ve dahi dokunmayı başarmış bir film, bir yönetmen görecekler. üstelik bu yönetmen, sinemanın özüne dokunmakla da kalmıyor: özellikle kilise ve otelin iç çekimleri üzerinden mimarı sanatını, kilise avlusundaki isa heykeli üzerinden heykel sanatını, çeşitli sahnelerde duvarlarda gördüğümüz tablolar üzerinden resim sanatını, ida ile müzisyenin dans ettikleri sahne üzerinden dans sanatını ve film boyunca kulaklarımıza adeta bir ziyafet sunan, dahilinde johann sebastian bach, wolfgang amadeus mozart, john coltrane gibi müzik ustatları bulunan bir klasik-caz müzik seçkisi ile ise müzik sanatını filmine kusursuzca sindirmeyi başarıyor. buradaki john coltrane seçkileri, yani “naïma” ile “equinox” ayrıca önemli; çünkü dahil oldukları alttür ve bunun filmin hikayesiyle olan ilgisi nedeniyle pawlikoswki’ye olan saygımın ve sevgimin değerini adeta katlıyorlar. john coltrane’in müziği, hard bop adıyla anılan ve r&b’nin gospel’la, yani kilise ilahileri ile harman olduğu, hem cinsel özgürlük fikrini hem de egemenlerin baskılarına karşı direnişi sembolize eden bir caz. ki, benim filmden yaptığım çıkarım da şudur ki, pawlikowski, tam da john coltrane’in cazı gibi bir polonya hayal ediyor: orada insanlar salt kendi fiziksellikleri ya da metafizikleri için değil, gerçek bir ılımlılık ikliminde daima bir bütün için, yüksek bir insanlık ideali için çalıyorlar enstrümanlarını. dünün acılarını unutmadan, bugünün yükünün farkında kalarak ve yarına dönük umutları kaybetmeden…

ve evet, her şeyden önce bir görsel sanat olan sinemanın bu niteliğini layıkıyla ortaya koyan bir film olarak “ida”da mecbur kalınmadıkça diyaloğa, yani sözel sanatlara başvurulmadığını görüyoruz. misal, ida’nın isa’ya olan bağlılığını peşi sıra perdeye/ekrana yansıyan iki çekim vasıtasıyla öğreniyoruz: ida, yatağında yaraken boynundaki kolyeyi öpüp avcunun içinde sıkarak göğsünün üzerine koyuyor. hemen bir sonraki çekimde ise insanlığa duyduğu ulvi sevgiyi sembolize eden kutsal kalp’ını göğsünün üzerinde tutmakta olan bir isa heykeli geliyor karşımıza. sonra misal, filmin ilk sahnelerinde daima kapalı pencereler ardında gördüğümüz ida, teyzesinin arabasında seyrettikleri sırada penceresini “günahkar dünya”ya aralıyor ve bunu gören “günahkar” teyzesi “günahkar” bir tebessüm takınıyor yüzüne. ve bir otel odasında geçen bir başka sahnede, “ayyaş” wanda yeğenine sırnaşmaya çalışırken ida masa lambasını yakıyor ve masada duran incil bir nevi “günah kalkanı” olarak görünürlük kazanıyor. ida’nın yemin etme ve yeminden vazgeçme sürecinde geçirdiği sosyal dönüşümü de filme yine bir göstergebilimci gibi yaklaşarak görebiliyoruz: filmin ilk sahnelerinde bizzat ida tarafından boyanan isa heykeli mabedin avlusuna dört rahibenin kollarında taşınırken ve dört rahibe heykelin çevresinde şu pozu verirken, daha sonra yemin etmekten bir süre için vazgeçen ida’yı aynı heykelin önünde bir başına görüyoruz.

derdini kaypak kelimeler ile değil, birbiri ardına sıralanmış görseller ile anlatan “ida”, polonya eleştirisini ise diyalektik bir tutumla yapıyor. “ida”daki polonya, yani ‘60ların polonya’sı, hiçbir rengin mevcut olmadığı, hatta grinin dahi bulunmadığı, (pawlikowski’nin görüntü yönetmenleri ryszard lynzewski ve lukasz zal ile işbirliği yaparak görsel anlamda harika bir biçimde vurguladığı) bir “siyah”lar ve “beyaz”lar ülkesi. misal, bu polonya’da süslü vitray pencereler ancak inek dışkılarının hemen yanında yer bulabiliyorlar kendilerine. sonra misal, wanda, yeğeni ile arasındaki nitelik ayrımını «ben bir fahişeyim, sen ise küçük bir meleksin» yorumuyla özetliyor. bir “ida’lar dünyası” olarak polonya, insanlarına dünü hatırlatan, bugünü öyle ya da böyle yaşatan, ve ulaşılacağı meçhul diyarlara yönelik inançları canlı tutan bir ortam sunsa da, onları yakın gelecekleri için çalışmaya yönlendiremiyor. böyle bir dünyada kimileri incil’e, kimileri votkaya sarılıyor ve “dünyevi verim” anlayışından yoksun bu iki kutuplu sosyal tabloda insanlar kendileri ve dünya için somut idealler tayin etmede yetersiz kalıyor.

ve “ida”, rahibeler ile fahişeler arasında gerilmiş olan polonya’nın haline, yani acıya gülmüyor. hikayesini asla duygusal abartıya kaçmadan, hatta bir çeşit apati halinde anlatıyor. anna adıyla geçirdiği onca yılın sonunda adının aslında ida olduğunu, rahibelik yemini etmesine sayılı günler kalmışken aslında bir yahudi olduğunu öğrenen genç kızın birden bire içine düştüğü “kimlik bunalımı” nam uçurum, filmde kendisini ida’nın yahudi karası gözlerindeki dönük bakışlarda gösteriyor (ida rolünde izlediğimiz agata trzebuchowska’nın esasında renkli gözlü bir kızıl olduğunu da belirteyim). “ida”nın bu berrak anlatımı, otel salonlarında müzik eşliğinde yemek yenilen sahnelerle ve anakarakter olarak temiz yürekli genç bir kızı takip etmemizle filmi izlediğim sırada aklıma cristian mungiu'nun “4 luni, 3 saptamâni si 2 zile” nam filmini getirmişti.

“ida”nın esaskizi ida’nın ismi de, daha doğrusu isimleri de kendilerine ait bir paragrafı hakediyor. film hakkında yazılmış yazıları incelerken kaliforniya üniversitesi’nin (ucla) sinema ve medya çalışmaları blogunda yayınlanmış şu yazıyla karşılaştım. yazısına william shakespeare’in “romeo and juliet”inde «what’s in a name?» yani «ismin ne önemi var?» diye soran juliet’i hatırlatarak başlayan vincent brook, ida’nın yetimlik adı anna’nın kökünün eski ahit’in önemli kadın figürlerinden olup birçok peygambere analık etmiş olan hannah’ya dayandığını, ida isminin ise farklı yorumlara açık olduğunu belirtiyor. brook’a göre iffet sembolü anna ile iffetsizlik sembolü ida arasında bir karşıtlık bulmak zor değil: ida ismi, sigmund freud’un kuramlarından hareketle ele alındığında akla id’i, yani insanın cinselliği de içeren hayvansal varlık merkezini getiriyor. bu yorum, ida’nın yeminli bir rahibe olacakken kendisini bedensel hazlar dünyasında bulmasıyla arasında parallelik taşıyor. bir diğer yoruma göre bu ilk iki harf “id” yerine “id”^* olarak alındığında ise “identity”yi, yani “kimlik”i çağrıştırıyor. bu yorum, ida’nın, bir yahudi olduğunu öğrendikten sonra kendisini içinde bulduğu kimlik bunalımını da açıklıyor.

bir karakter olarak ida’yı, yüzeysel bir bakışla baktığımızda, dini bütün bir “saf” olarak görüyoruz. fakat ida, şeytani bakışlarının ardında bir isa olma istenci taşıyor. bir çeşit isa olarak ida, bir çeşit mecdelli meryem olan teyzesi polonyalı wanda’yı yargılamaktan mütemadiyen kaçınıyor. ki wanda’yı “ida”nın mecdelli meryem’i kılan ben, sen ya da ida değil, wanda’nın kendisidir: ida’nın holokost’ta katledilen ailesini arama gayesiyle çıktıkları yolculukta konaklamak için bir otele yerleşen ikiliden wanda bir akşam odaya zilzurna sarhoş bir vaziyette döner ve bunu gören ida «buraya ailemi bulmak için geldiğimizi sanıyordum» der. wanda ise yeğeninin yanına oturup ida’nın kardeşi roza’dan, onun ida’ya ne denli çok benzediğinden bahsedip sarılmak ya da öpmek için uzandığında ida “isa-gibi” olmayı başaramaz ve teyzesinden uzaklaşır. bir süre sonra wanda, «senin isa’n benim gibi fahişelere hayrandı. misal, mecdelli meryem» deyip incil’i almaya yeltenir fakat ida teyzesinin günahkar ellerini kitaba değdirmesine izin vermez. ve böylelikle isa-gibi olmakta bir kez daha başarısızlığa uğrar. pekii ya, «what would jesus do?» isa olsa, önce «ilk taşı günahsız olan atsın!» der, ve sonra şöyle eklerdi: «seni yargılamıyorum. git ve bundan sonra günah işleme!»^*

ve ida için, yani filmin ilk yarısı boyunca tanıdığımız ida için, eğer onu katolik doktrinlerine göre yargılarsak, gerçekten de günahsız bir kadındı diyebiliriz. ida’nın günahkarlaşması da “ötekini tanı” felsefesine dair bir hamle gibi. ida, «işlememeye yemin edeceğiniz günahları denemeniz gerek; yoksa bu yeminlerinizin ne tür bir fedakarlık olduğunu anlayamazsınız» diyen teyzesinin haklılığını onunla geçirdiği günler süresince adım adım fark ediyor ve teyzesinin dillere destan intiharı akabinde sigarayla, alkolle ve nihayetinde de evlilik dışı cinsel ilişkiyle, yani zinayla tanışıyor. ve öyle görünüyor ki, ida bu “günah”ları, onları işlediği sırada birer “günah” olarak görmeyi askıya alarak işliyor. hatırlayalım; wanda, filmin sıklıkla andığım ve gerçek bir kırılma noktası olan otel odası sahnesinde ida’ya «hayatını heba etmene izin vermeyeceğim» diyordu. ida’nın, hayatını “heba etmiş” teyzesinin intiharının hemen akabinde wanda'nın hayatını yaşamaya başlaması kendi özgeçmişi için bir “kalite kontrol” safhası vazifesi görüyor. ida, hayatını rahibeliğe adayacağı vakit neyi heba edeceğini görmek istiyor. ve onu, teyzesinin yaşadığı gibi bir hayatta heba edilecek hiçbir şeyin olmadığına ikna eden ise müzisyen ile arasındaki bir diyalog oluyor. müzisyen, ida’ya, birlikte geçirdikleri gecede, daha önce hiç denize gidip gitmediğini soruyor. ida ise olanca naïfliği ile «hiçbir yere gitmedim» diyor ve diyalog şöyle gelişiyor:

— birlikte gideriz o zaman. bizi dinlemeye gelirsin. kumsalda yürürüz.
— sonra?
— sonra bir köpek alır, evlenir, çocuk yapar ve ev kurarız.
— sonra?
— sonrası gündelik sıkıntılar… hayat işte.

ki bu sahne, sadece film için değil, filmi dolaylı yoldan tanımama vesile olduğundan sebep bizzat benim için de özellikle önemli. simone de beauvoir’in “pyrrhus et cineas” nam deneme kitabını geçtiğimiz sene bir sahafta bulup okumuş ve hakkında şunları yazmıştım. kısa bir süre sonra twitter’dan @moreundmore, entry’de yaptığım «ya sonra» alıntısını hatırlatan bir sahneye sahip bir film olduğunu, bu filmin “ida” olduğunu, izlememin elzem olduğunu belirten bir mesaj attı. ben de çok geçmeden filmi izledim, epeyce beğendim ama, görünen o ki, film hakkında etraflıca düşünmem ve yazmam için filmi yaklaşık bir sene sonra bir kez daha izlemem gerekiyormuş. beauvoir’in “pyrrhus et cineas”ı ile pawlikowski’nin “ida”sını aynı yazıda anmamıza sebebiyet veren bölüm ise şuydu:

«pyrrhus yeryüzünü almak için düşler kuruyordu.
‹önce yunanistan'a baş eğdireceğiz› diyordu.
— ya sonra? diye cinéas sordu.
— sonra, afrika'ya el atacağız.
— afrika'dan sonra?
— asya'ya geçeceğiz. anadolu'yu, arabistan'ı alacağız.
— sonra?
— hindistan'a kadar gideceğiz.
— peki, ondan sonra?
— ah! dedi pyrrhus, ondan sonra dinleneceğim!
— niçin? diye sordu cinéas. niçin şimdiden dinlenmiyorsunuz?
anlaşılan bilge kişiymiş cinéas. öyle ya, önünde sonunda evine dönecekse, ne diye bunca uzağa gitsin? duracaksa er geç, ne diye başlasın? [...] hiç bitmeyecekse, sonsuzca sürüp gidecekse bu, ne diye başlasın? elbette başlamaz! başlamak neye yarar ki?»

işte, ida da, tıpkı cineas gibi, sonsuzca sürüp gidecekmiş gibi yaşanan ama bir noktada insanı durmaya, dinlenmeye ve hatta intihara sürüklen bir yolculuğa başlamayı beyhude gören, böyle bir ömrü “heba edilmiş” bir ömür addeden bir karakter. ki onun hayatında wanda gibi, ömür heba etmek konusunda başkalarına ihtiyaç doğurmayacak bir model de mevcut. “ida”yı tek başına “unutulmaz” kılmaya yetecek intihar sahnesi ise, kurgulanışı ve hatırlattıkları itibariyle wanda’ya derinlik katan bir sahne olarak görünüyor gözüme. wanda, bu sahnede evvela kahvaltı yapıyor, duş alıyor, bir sigara yakıyor, pencereyi açıyor, sanki bakkala gidecekmiş gibi montunu giyiyor, sigarasını kültablasına söndürmeksizin bırakıp hiç tereddüt etmeden pencere pervazına tırmanıyor ve kendisini ölüme bırakıyor. ve tüm bu sahne süresince arkaplanda mozart’ın 41inci senfonisi çalıyor. evet, tıpkı ahmet hamdi tanpınar’ın 1949 tarihli “huzur” nam romanında ludwig van beethoven’ın 15 numaralı yaylı çalgılar dörtlüsü ile intihar eden suat gibi… tıpkı aldous huxley’nin 1928 tarihli “point counter point” nam romanında beethoven’ın aynı eserini dinleyerek kendini öldüren, daha doğrusu öldürten spandrell gibi… ve tüm bu kurmaca karakterleri klasik müzik eşliğinde ölüme sürükleyen nedenler arasında ortak bir payda bulmak da zor değil: kimlik bunalımı… huxley’nin spandrell’i amaçsız ve inançsız biridir; tanpınar’ın suat’ı gerçek bir nihilisttir; pawlikowski’nin wanda’sı ise hayatla arasındaki tüm somut bağları yitirmiş amaçsız ve inançsız bir kimse, belki de bir nihilisttir. ve üçünün de sonu aynıdır: ölüm!

fakat ida ölümü seçmiyor. kendi çapında bir amaç ve bir inanç dayanağı tayin ediyor ve filmin kapanış sahnesinde, arkaplanda bach’ın (lars von trier’nin “nymphomaniac” nam filmindeki su kullanımını hatırlatıp kafa karışıklığına da yol açan) “ich ruf zu dir, herr jesu christ”, yani “sana sesleniyorum, ey isa mesih” nam kantatı çalarken rahibelik yeminini etmek üzere kiliseye dönüyor. hem de kendinden daha önce hiç olmadığı denli emin bir şekilde.

(siyah giysili adam - 17 Mart 2015 18:12)