ali nin geri döndüğü taşra şehri denizli dir. kadının hademe olarak çalıştığı namık kemal ilkokulu hala eğitim öğretime devam etmekte ama etrafındaki kerpiç evler tamamen silinmiştir.

(ismini vermek istemeyen izleyici - 10 Haziran 2007 18:18)

filmin müzikleri arasında haydar haydar'da vardır.

(jack nicholson - 16 Ekim 2011 23:37)

zeki okten'in unutulmaz filmlerinden biridir. kadir inanir ve selma güneri'nin basrolunu oynadigi bu film askerligi sirasinda bir kacakciyi vurup olduren, ancak askerden dondukten sonra vizdan azabindan kurtulamayan bir adamin hikayesini anlatir. cok sevdigim bir filmdir, zeki okten'in yuz aki filmlerinden biridir kanimca

(neen - 15 Nisan 2003 14:47)

"benim oğlum eğri yolun fırsatını ganimet bilecek, devletten fermansız mal kaçıracak. satacak mıydı aracılık mı edecek bilinmez… alin teri dökmedinmiydi ekmeğin ağuludur, öğrenememiş ibrahim. insan insandan gün gelip hesap sorar" repliği ile akıllara kazınan bir yeşilçam başyapıtı...

(fontainebleau - 1 Şubat 2012 22:27)

kadir inanır'ın tartışmasız en güzel filmidir. hem kaliteli, hem naiftir. mütevazıdır. insanı başka alemlerde seyahate çıkartır, sosyal mesajları hiç rahatsız etmeden verir. kalitesi nisbetinde bir bilinirliğe sahip değildir.
ilk seyrettiğimde filmin adını bile bilmiyordum. sonrasında uzun süre araştırdım ama adını sanını bulamadım. internet de bu kadar yaygın değildi o zamanlar. çok sonra tekrar karşıma çıktı televizyonda. çok mutlu oldum. daha sonra defalarca izledim. (bkz: yine olsa yine izlerim)

(sizmamotoryagi - 21 Mart 2012 15:34)

1974 yapımı zeki ökten filmidir.

sinematürk yazarı eylül fırtınası tarafından filme yapılmış yorum yazısı:

"1963 yılında ölüm pazarı adlı ilk filmini çektikten sonra tam dokuz yıl süre ile yeniden yönetmen yardımcılığına geri dönen zeki ökten’in,1970’li yılların ilk yarısı itibarı ile çektiği bir dizi piyasa filminin arasından asaleti ve ağır duruşu ile sivrilen ve birkaç yıl sonra birbiri ardına dizeceği başyapıtları müjdeleyen en özel filmlerinden birisidir.
sınır illerinden birisinde askerliğini jandarma olarak yapan ali,terhisine sayılı günler kala çıkan bir çatışmada evli ve bir çocuk babası kaçakçı ibrahim’i vurmak zorunda kalır.ali’nin hayatını tümüyle değiştirecek bu beklenmedik olay;ibrahim’in cenazesi,eşi,küçük oğlu ve babası ile tesadüfen ayni tren vagonunda yolculuk yapması ve yaşadıkları trajediye tüm yakıcılığı ile şahit olması ile dayanılmaz bir vicdan azabına dönüşür.
ali’nin istanbul’a dönüşü,bir takım değişim ve dönüşümleri gözlemlememize aracılık eder.en başta yaşadığı acı olayın etkisiyle,iç dünyasını çığlık çığlığa sessizliklere hapseden bir vicdan muhasebesi sürecine giren ali’nin kendisi değişir,bambaşka bir adama dönüşür.
elindeki resme bakıp bakıp uzaklara dalan ali’nin artık o eski uçarı ve delişmen ali olmadığını başta annesi olmak üzere nişanlısı ve yakın çevresi fark etmekte geç kalmaz.askerlik öncesi yanında marangozluk yaptığı ve usta-çırak ilişkisi içerisinde sadece mesleği değil “adam olma” terbiyesini de edindiği ustasının ölümü, ali için bir başka açmaza yol açar.marangozluktan başka mesleği olmayan ali işsiz kalmıştır. marangoz ustasının ölümü;kollektif bir kültüre ve geçmişe sahip,töre ve adetlere sıkı sıkıya bağlı,sıcak ve duygusal ilişkilerin hakim olduğu “cemaat kültürü” ile geleneksel üretim biçimlerinin, yeni dünya düzeni karşısında tutunamayışını simgeler.bu yitiriliş;“sabah ezanı ile kalkıp bismillah diyerek çekiç sallama,alın teri dökme,helal lokma”,”temeli ahilik kültürüne dayalı ve hiyerarşik yapılanmanın belirlediği çalışma ilişkileri içerisinde iyi ahlakı,doğruluğu,yardımseverliği,kardeşliği etkin kılma” gibi ulvi değerlerin kaybolmaya yüz tutuşu ile özdeşleştirilmiştir. ali ekber çiçek’in “haydar haydar” türküsünün enstrümantal versiyonu eşliğinde ali’nin,belgesel anlayışı ile çekilmiş iş arama sahnelerindeki çarpıcı gözlemleri, bu eriyiş ve çözülmeyi tüm çıplaklığı ile gözler önüne serer.
yeni dünya düzeni” kavramından,filmde önerilen haliyle olumlu ve modernist bir anlam çıkarılmamalıdır.özetle denilmek istenmiştir ki devir;itin,uğursuzun,kopuğun,namussuzun,kansızın,kravatlı eşkıyanın,vurguncunun,karaborsacının,kaçakçının devridir.
ali’nin nişanlısı nuran ve patronu da,vahşi kapitalist dünya düzenine hizmet eden çarpık zihniyet dönüşümü ve sonuçlarına ilişkin verileri elde edebileceğimiz diğer iki simge karakterdir.
ayni mahallede büyüdüğü ve ”nohut oda bakla sofa” tevazusu içerisinde mutlu bir yuva kurmayı düşlediği nuran’da ali’nin bıraktığı gibi değildir.kolay yoldan para kazanmanın tadını alıp kısa sürede lüks bir yaşama kavuşma arzusu içerisindeki nuran’a,artık eski istanbul kültürünün son demlerinin yaşandığı köhne mahallesi dar gelmektedir.çalıştığı mağazada çoğu kaçakçılıkla temin edilen yabancı marka ürünlere olan hayranlığı ve birgün onlara sahip olabilme tutkusu her halinden belli olan nuran,patronunun istediği şekilde ürünlerin yabancı dildeki isimlerini başarıyla telaffuz edebilmekte,ehlileştirmeye kararlı olduğu ali’ye de öğretmeye çalışmaktadır.son moda kürk manto giymekle çağdaşlaşmayı,batılılaşmayı eşdeğer tutacak kadar kişilik erozyonu yaşayan nuran,mağazaya gelen kaçakçı ile giriştiği ve gayet profesyonelce yürüttüğü çakmak pazarlığı ile oyunu kurallarına göre oynamayanın bu acımasız düzen içerisinde yok olacağını, peşinden sürüklemeye çalıştığı ali’ye adeta ders verir şekilde gösterir.
nuran’da aslında kaçakçı ibrahim gibi gözü doymak bilmeyen ensesi kalın kalantor patronunun karanlık işleri için kullandığı maşadan başka bir şey değildir.
ali’nin,nuran’ın ricası ile işe alındığı ve kırsaldan başlayıp şehre uzanan soygun çarkını tüm çıplaklığı ile gözlemlediği mağazanın ismi ise oldukça manidardır:amerikan pazarı…
tren yolculuğu sekansında ibrahim’in eşi;kayınpederinin kaderci,kabullenici ve “kim umardı ki benim oğlum eğri yolun ganimetini fırsat bilecek,devletten fermansız mal kaçıracak” repliği ile ortaya koyduğu otoriteye itaat gösterir sinik tavrına şu sözleri ile isyan eder:”dünya zulmünü esirgedi mi ibrahim’den.fermansız mal istemeyen devlet ekmeğimizi,suyumuzu kolladı mı?ibrahim’in derdi yokluktandı.yokluk,onun bunun varlığındanmış.şimdi ibrahim’in katiline mi ağıt yakacağız?”bu noktada suçluyu da işaret eder:suçlu;yoksulluktur,çaresizliktir,fakiri daha fakirleştirip namerde muhtaç eden,zengini daha zenginleştirip semirten bozuk düzendir.bu düzenden beslenen kan emicilerdir.bu sömürüye yataklık edenlerdir;çanak tutanlardır;göz yumanlardır.
aman vermez bir içsel çatışmanın orta yerinde umarsızca kıvranıp kendisini bulmaya çalışan ve bizzat şahit olduğu,kenarından köşesinden kendisinin de dahil olmaya başladığı kirli ilişkiler girdabının içerisinde boğulmaya başladığını hisseden ali için kirlenen ruhunu temizlemenin tek çıkar yolu kalmıştır:geri dönüp o resimdeki aileyi bulmak,onlara kol kanat germek,devletin kollamadığı ekmeği suyu kollamak…
zeki ökten duyarlılığı ve özeninin her sahnede kendisini hissettirdiği bu son derece yoğun içerikli filminin başarısındaki en büyük pay sahibi isimlerden birisi de hiç kuşkusuz filmin keskin bir meydan okuma içeren duruşunu birbirinden sağlam ve işlevsel diyalogları ile temellendiren selim ileri’dir.
sinema yaşamının henüz başlarındaki gencecik kadir inanır’da, zeki ökten’in kendisine verdiği şansı en iyi şekilde değerlendirerek bu ilk ciddi ve zor rolünün üstesinden gelmeyi başarmıştır.inanır,daha sonra üç filmde daha beraber çalıştığı zeki ökten’in cenazesinde döktüğü gözyaşları ile ustasına olan sevgisini ve vefasını göstermiştir.
filmde en saygı duyulası ve izleyiciye huzur telkin eden karakter, hiç şüphesiz refik kemal arduman’ın canlandırdığı ve selim ileri’nin anadolu bilgeliği kokan leziz deyişleri ile filme manevi bir boyut katan kayınpeder bekir’dir.ancak,hemen belirtmek gerekir ki bu karakteri filmin ayrıcalıklı bir unsuru haline getiren faktör,arduman’ın oyunculuğundan çok eşsiz ses tonu ve tonlamaları ile seslendirmeyi gerçekleştiren mümtaz ener’dir.
askerin dönüşü;yer yer yürek daraltıcı olarak nitelenebilecek sahneleri ile izleyiciyi karamsarlığa düşüren depresif bir film gibi görünse de özünde bembeyaz bir filmdir.iyiye,güzele,doğruya,dürüste olan inancı tazeler;içinde yaşadığımız dünya ne kadar çirkefe bulansa da dik durmaya,temiz kalmaya devam eden cesur insanların hikayesidir."

http://www.sinematurk.com/'dan alıntıdır.

(swst - 13 Nisan 2013 15:19)

1974 yılında çekilen bu filmle 2002 yılında çekilen monsters ball adlı filmin konularındaki benzerlik gayet kayda değerdir.

(cohesionless - 18 Aralık 2003 14:35)

verdiği hüzne tekrar bulaşmamak için, insanın kendisini tekrar izlemekten alıkoyduğu filmlerdendir.

izlemediyseniz, " eskiymiş ya bu demeyin" hemen izlemeye başlayın. şarap gibi filmdir, hem de en iyisinden.

(ucucamanereyekadar - 3 Aralık 2014 22:46)

acıların ve mutluluğun en basit, en sıradan halini keşfetmeye yönelen anlatımın modern hayat karşısında bireyin durumunu filozofça bir tavırla sorgulayan emsallerine göre daha kıymetli olduğuna bir kez daha inandıran film. 75 dakikalık bir zeki ökten başyapıtı.

--- spoiler ---

bu anlamda bakıldığında filmde ali'nin kişiliğini ve kendini içinde bulduğu çelişkiyi ortaya koyan olaylar, kişiler ve konular oldukça açıktır: daha ilk sahnede bir dergide çıplak kadın resimlerine bakan arkadaşının aksine ali, cebinden çıkardığı sevgilisinin resmi ile avunur. fonda çalan türküde^* ise "onun bir sevdiği var/günde on çeşit giyer" sözlerini duyarız. üsteğmen otur dediğinde, mahcubiyetinde ilk seferde komutanın isteğini yerine getiremez. çatışma anında ise üstünün emrini bir an bile düşünmeksizin uygulayıp katil olur. asker dönüşü, o sevgilisine yazma hediye ederken karşılığında ithal bir parfüm hediye alır; kutuyu ve şişeyi elinde çevirip vaziyete anlam veremez. sevgilisi ise büyük bir köylü kadının el emeği ve göz nuru ile oyaladığı yazmayı başına bile örtmez, moda diye aksesuar niyetine kullanır.

iş bulma macerası ise bundan çok daha acıklıdır: ustası ölmüş, atölye ise güzel kızların gittiği bir pastane olmuştur. sevgilisinin yanında çalışmaya başlar: sermayesi üç beş çakmaktan ibaret kaçakçıyı suç işlediği için öldürmüşken sevgilisinin çalıştığı dükkanda kaçakçılığın, sahteciliğin, vurgunculuğun on belki de yüz mislinin döndüğünü görür. üstelik kimsede zerre utanma, suçluluk duygusu olmadığı gibi öldürdüğü, ekmek parası için çabalayan kaçakçının yanında bu insanların, her gün işledikleri benzer suçlar sayesinde zengin olduklarını ve bu durumla övündüklerini de anlar. sevgilisinin gelecek planlarını, zengin olma, apartman dairesinde oturma hayallerini umutsuzca dinler. buraya kadar filmin üzerinde yürüyeceği çelişki ve dramatik yapı kurulmuştur.

bu çelişki film boyunca uzun uzadıya işlenir ve ali'nin sevgilisi ile düğün hazırlıkları yaptıkları dönemde ise ayyuka çıkar. burada duyduğumuz repliklerin halen geçerliliğinin olması ise çıldırtıcıdır: "insan hayatında bir kere evleniyor" ve "elalem ne der" diye söylenecektir müstakbel gelin. ali için bu kırılma noktasını teşkil eder. ali'nin eski hayatına veda sahnesini de dansözlerin arkadaşından çiçek yerine para istemesi oluşturur. dansözler başka bir masaya gider ve biz çiçeği yerde, dansözlerin ayaklarının altında paramparça görürüz.

filmin bundan sonraki kısmı için söylenebilecek şeylerin bir anlamı olur mu, bilmiyorum. ana temalar türk filmlerinde pek çok melodramda karşımıza çıkan cinstendir. fedakarlık, birbirine sahip çıkan yoksul ve çaresiz insanlar, emek ve alınteri. zeki ökten'in yeteneği tüm bu malzemeyi duygu sömürüsüne dönüştürmeden, karakterleri idealize ya da karikatürize etmeden kullanmasında belirir bence. ali'nin tesadüflerle bir drama dönüşen hikayesini çarpıcı kılan ise aslında insanın bir başına ne kadar güçlü olduğunu göstermesidir.

en başta belirttiğim gibi ben bu basitliği hem hayat, hem de sanat açısından vazgeçilmez buluyorum. bir başka zeki ökten filmi olan çöpçüler kralı'nda apti'nin sanki olağan bir şeymiş gibi kahvede, yan yana dizilmiş sandalyeler üzerine döşeğini sererken evlilik hayalleri kurması, soğukta tir tir titrerken bol şekerli sıcak çay içerek ısınmaya çalışması, türk filmlerinin bence en hüzünlü sahnesinde, hacer'le birlikte tahterevalliye binerkenki sevinci, hacer onun yerine zabıta müdürünü tercih edince bir başka temizlikçi kadın için hayaller kurmaya başlaması, insanın huzur ve mutluluğunun ne kadar yalın ihtiyaçlar üzerinde şekillendiğini anlatıyor bize. hayatı zorlaştıranın, insanı mutsuz kılanın bir şeylerden yoksun olması değil, bitmek tükenmek bilmez hırsları, modern hayatın renkleri ve pırıltılarıyla yeniden biçimlendirilmiş algısı, tatminsizliği olduğunu söylüyor. insan bunları yıkacak, bu çemberi kıracak güce sahiptir. ve başardığı anda, esasında bir devrim yapmış olur.

ali de kendi devrimini yapar: son derece güzel bir kadın olan sevgilisini, rahat bir işte çalışma ve kolay kolay yoldan zengin olma şansını, büyük şehri, parlak vitrinleri süsleyen cafcaflı mobilyaları terk eder. bir ihtiyarın sohbetiyle, dul bir kadının yarenliğiyle, bir yetime baba olmakla avunur. alınteri ile para kazanır ve yemeğini yer sofrasında yer. belki de bir yandan sorumlusu olmadığı bir cinayetin kefaretini de ödediğine inanır. bir fakir edebiyatı değildir bu: güvenin, kanaatkarlığın, inancın, bir insanın yakınlığının ve elbette emeğin kutsallığının vurgulanması, hayatın gerçekten temas ettiği noktaların işaretlenmesidir. ve nihayetinde sevgi ve bağlılık, ilk görüşte ya da aniden payda olup sönen bir arzuda değil, uzun bir sürecin sonunda olgunlaşarak oluşuverir.
--- spoiler ---

bu yüzden film kurduğu dramatik yapı, ortaya serdiği çelişkiler ile hep anıldığının aksine vicdan muhasebesi odağında ilerlememiştir. film açık bir biçimde bir insanın birey olmasının, içine düştüğü buhrandan iyiye ve güzele yönelerek kurtulmasının hikayesidir ve sakin'in şarkısında geçen "tekil hayatlar da bir gün devrim yapar ya" sözünü anımsatır. aynı zamanda tüm zeki ökten filmleri için söyleyebileceğimiz gibi incelikli bir sistem eleştirisidir. filmin bu şekilde okunmasının onu çok daha anlaşılır kılacağına inanıyorum.

(septimus warren smith - 15 Ekim 2016 01:15)

bu film için alelâde bir analiz yapmak hiç haddim değil. bu filmi izledikten sonra, 21. yüzyılda sıradan hâle gelmiş ve hatta takdir görmüş her küçük kurnazlık içimi kemirmeye başladı.

filmi defalarca izledim ve bundan sonra yine defalarca izleyeceğim. bundan sonrası hep 'umarım': bir kadını seveceksem ali gibi severim, çocuğuma sarılacaksam ali gibi sarılırım, ekmek parası kazanacaksam ali gibi kazanırım, yaşayacaksam büsbütün ali gibi yaşarım.

(entarisialabenziyorseftalisibalabenziyor - 30 Ocak 2019 00:12)