beyaz perde ve beyaz cama sık sık konuk olmuş bir ablamızdır. jane hanımın sinema-tv macerasından da bahsedelim biraz. 80 kuşağı çocukları tek kanallı dönemin dizilerinden birinin jane olduğunu hatırlar mı bilmem ben dizide bertha'nın grace poole'u yakıp kaçtığı sahneyi pek iyi anımsıyorum şahsen. başka da bir şey hatırlamıyorum o diziden. hafızamda daha iyi yer etmiş janelerden biri cnbc-e nin bilmem kaç sene önce oynattığı 1940lardan kalma jane eyredir. bu filmde jane'i çok hoş bir kadın olan joan fontaine arıza bay rochester'i ise arıza sinema adamlarının en bir güzeli orson welles oynar. zaten filmde yok yoktur misal henüz ufacık bir velet olan elizabeth taylor da helen burnstur. filmden akılda kalan ne vardır bay rochester'ın kör tuttuğunu becerir misali jane'in yüzüne dokunduğu sahne meşhurdur. nitekim guiseppe tornatore malena filminde bu sahneye pek sevimli bir gönderme yapmıştır.
daha yakın bir jane eyre uyarlaması anna paquin 'in küçük jane, charlotte gainsbourg'un büyük jane william hurt'ün ise rochester olduğu filmdir. gainsbourg kafamızdaki jane'in en mükemmel yansımalarından biridir. zaman zaman çok çirkin gözükebilen bu enfes hatun'un zeki çevik ve ahlaklı bir jane olduğu göze çarpar. william hurt her ne kadar kafamdaki rochesterdan uzak bir tip olsa da arızalı adam rollerine yakışmaktadır dolayısıyla film pek bir hoştur. belki yönetmen franco zeffirelli cimrilik etmeyip akraba muhabbetini kısa kesmese, jane'in seçimi biraz olsun belirginleşse daha da iyi olacakmıştır. ha bu arada gıcık blanche ingram'ı elle macpherson oynamaktadır ya da oynayamamaktadır her neyse.
seyredemediğim jane eyre uyarlamalarından birinde samantha morton jane'i ciaran hinds ise rochester'ı oynamaktadır. aslında ciaran hinds'in tip olarak esmer, karanlık bakışlı bay rochester'a iyi gideceği içime doğmaktadır, filmi görmek lazımdır.
gelelim bu yazıların yazılmasına vesile olmuş yakın zamanda seyrettiğim jane eyre'e. efendim bu filmde de ruth wilson hanım kızımız büyük jane, georgie henley (narnia'nın lucy pevensie'si) küçük jane ve sivri burnunu sevdiğim toby stephens bay rochester olarak karşımıza çıkmıştır. ayrıyeten bir zamanların çıtırı tara fitzgerald reed teyzedir ki insan garipser. toby stephens'ın bir takipçisi olarak neler yaptığını imdb vesilesiyle kontrol eder iken jane eyre'i görünce şoka girmem normal karşılanmalı zira stephens bence rochester'dan fersah fersah uzak bir tiptir. ne yalan söyleyeyim gabriel bryneya da alan rickman'ın rochester'ı oynamasını umut ediyorum hala. neyse filmi (dizi demeli) seyredince gördüm gibi stephens rochester'a hafiften ukala ingiliz modu katmış hoş olmuş. rol için fazla güzel olmasını da umursamıyorsunuz. hoş jane adama çirkinsin dediğinde bir tuhaf kaçıyor ya neyse. ruth wilson ise hafiften eblek suratlı olmanın getirdiği bir çirkinlikten yararlanıyor. kend adıma charlotte gainsbourg'un duru tipini daha uygun bulsam da wilson da pek fena sayılmaz. filmin en bir güzel tarafı ise şudur: rochester'ın jane'i nasıl perperişan ettiğini pek güzel yansıtan bir film olmuş bu. jane ablamız okuldan çıkmış saf bir kız iken edward rochester onun hem yüreğini hem de cinselliğini deyim yerindeyse uyandıran adam olmuştur. kitapta brontenin yer verdiği kucaklaşma öpüşme vb gibi günümüz okuyucusu-seyircisi için masum kalan hareketlerin victoria çağında nasıl bir tabu olduğu bu filmde de göze çarpıyor. ve rochester'ın jane'i nasıl baştan çıkarmayı başardığını da görüyoruz. sanırım bu haliyle filmin kitabın ruhunu iyi yansıttığı söylenebilir. dizi olmanın getirdiği dört saatlik sürenin avantajı da kitapta ne var ne yoksa görmemiz oluyor ki saint-john ile rochester arasındaki farkın altının çizilmiş olması da bunlardan biri.

edit: efendim meğersem berthanın grace poole'u yaktığı değil ama cebinden anahtar aşırdığı sahne timothy dalton versiyonuna ait imiş, geçende dvdsini bulup seyredince hatırladım. dalton tip olarak rochesterdan biraz uzak kalsa da (ne de olsa adam çirkindir) artık oyun gücü mü demeli garip bir şekilde iyi oturmuş rolüne. yalnız jane ile aralarındaki boy farkı biraz göze batıyor, zira rochester da selvi boylum kontenjanına ait değildir.
ciaran hinds versiyonunu ise ben çok beğendim, evet bay rochester biraz gıcık davranıyor, ve kitaptan biraz uzaklaşmış bazı bölümler. misal jane ile rochesterın ayrılık konuşması, gerçi bence tadından yenmez bir bölüm olmuş. ama şunu da unutmamak lazım neticede rochester kendinden yirmi yaş genç, öksüz bir kızı kandırıp, metres modundan hallice tutmak istemektedir. evet amaçları iyidir, soyludur ama bu durum araçları doğru kılmaz. gerek ciaran hinds gerek toby stephens, gerek timothy dalton hafiften şerefsiz, "immoral" ama tadından yenmez rochesterlar olmuşlardır. misal william hurt gibi güzel bir adam bana o kadar inandırıcı gelmemiştir o rolde.

(flut - 11 Kasım 2006 14:06)

bu romandan süper türk dizisi olur. bilemiyorum nasıl hala keşfedilemedi, kopirayt mopirayt olsa gerek.

düşünün bir; köy ağası ve aynı zamanda da son derece entelektüel bir karakter olan özcan deniz, rus sevgilisinden olan küçük kızı evde eğitmek için öksüz yetim kimsesiz deneyimsiz eline erkek eli değmemiş ve fakat dik başlı özgü namal'ı işe alıyor. sonra olaylar gelişiyor yor yor yor... 1000 bölüm devam etmezse ne olayım.

(badb catha - 29 Mayıs 2007 03:01)

çocukluğumda defalarca okuduğum viktorya dönemi ingiltere' sinde insan ilişkilerini anlatan charlotte bronte' nin muhteşem eseridir.
kişinin güçlüyken çaresizliğini anlatan kitaplardan biridir.
jane eyre kitapta anlatıldığı gibi güçsüz, çaresiz, kimliksiz, ve kişiliksiz değildir. aksine o derece güçlü ve kişilikli ki daha küçücük yaşında yengesinin onun kişiliğini kıramaması sonucu dayısının evinden uzaklaştırılmıştır. ve ludlov okuluna gönderilmiştir. burada da kişiliğinin ne denli güçlü olduğunu fark eden bayan temple' nin yumuşak idaresi altında uysallaşmış ve mutlu olmuştur.
bay rochester'in malikanesinde işe başladıktan kısa bir süre sonra güçlü kişiliği bay rochester'in ilgisini çekmiştir.
viktorya zamanı ingiltere' sinde kadınlar oldukça kırılgan, güçsüz ve kimliksizdir.bu kadınların yanında jane eyre sessiz ve güçlü durur kitap boyunca. jane eyre hayatı içinde yaşayan, sevgisini, üzüntüsünü kimseyle paylaşmayan, onurlu durmak uğrana sevdiği ve yaşamı boyunca sevebileceği tek erkeği arkasına bakmadan bırakıp gidecek kadar kendine özgüvenli biridir.
bay rochester'e gelince aslında jane'e göre oldukça yaşlıdır. gerçek karısını saklayacak kadar bencildir. kendinden onlarca yaş küçük o çağın en ayıplanası davranışlarından sayılan bir mürebbiyeye evlilik teklif edecek kadar toplumu umursamayan bir küstahtır.
ancak bir kızlar okulunda yetişmiş, daha önce erkeklerle hiç teması olmamış jane' nin gözünde, aşkın ve sevginin
sembolü olmuştur. onsekiz yaşında, kızlar okulunda yeni çıkmış, hiç hayat tecrübesi olmayan gencecik bir kızın bay rochester gibi birine aşık olması kaçınılmazdır.
görmüş geçirmiş, hayatı dolu dolu yaşamış, karizmatik bay rochester için jane eyre ömrünün ikinci baharı ve son aşkıdır. bunun da bilincindedir.
kendine öz saygısı adına bay rochester'i terk eden jane eyre kişiliği ile çok ağır savaşlara girer.
daha önce söz geçirdiği kişiliği ilk kez kendisine karşı gelmektedir.
sonunda jane eyre zengin olarak döner. herşey bitmiş o güçlü adam jane' e muhtaç olmuştur.
aslında herşey ne denli basittir. jane ömrü boyunca kimsesizliğin, fakirliğin ve aşağılanmanın getirdiği baskıdan kurtulur. bay rochester sakat ve eskisinden çok yoksul olur. bay rochester'in o eğilmeyen başı jane eyre karşında çaresizce eğilir. yüz yıllar önce ingiltere, yüz yıllar sonra ülkem hiç bir şey değişmiyor. sevgi varsa akan sular duruyor.
sözün özü, kitabın özeti şudur. ingfiltere'de fakir kız zengin erkekle evlenmesi yüz elli yıl önceki romanlarda bile yoktur. zengin erkekle evleneceğim derseniz önce biraz paranız olmalı, erkekte az biraz yoksullaşmalıdır.
çok güzel değilseniz evleneceğiniz adamın gözleri az görmeli ya da hiç görmemelidir.
kişiliğiniz ne denli güçlü olursa olsun kadınsanız, sevgi adına geri dönmek daima kadınlardan beklenir.
sevgi dediğiniz yaşa başa bakmaz. yaşlı erkekler genç kızları tavlamakta daha başarılıdır.
bunda yaşlı erkeklerin paralarının olması etkenmi dirin yanıtını en iyi sanırım jane eyre bilir.
şimdiye dek ondokuz jane eyre filmi çekildi. daha çekileceği de kesindir bence.
yeni bir jane eyre filmi daha çekilse bay rochester rolunü gary oldman ya da alan rickman oynamalıdır.

(tulay1959 - 29 Kasım 2007 20:03)

calikusu'yla beraber küçükken defalarca okuduğum iki kitaptan biridir. bugün bu iki karakterden nerdeyse cinsel kimliğimi etraflarında oluşturacak kadar etkilenmemi okuduğum zamanki küçüklüğüme veriyorum. bazı bariz sömürü ve abartı unsurları içerdiğini hiç algılamamıştım o zamanlar.
ama yine de o kadar kötü bir kitap olmadığını açık seçik ifade etmek isterim. belli bir yaşın üstündekilere ve de erkeklere hitap etmemesini anlayabiliyorum, ayrı.

(lacrima - 13 Temmuz 2000 22:36)

jane eyre'i jane eyre yapan şey bence evlenme teklifi sahnesidir. mesela 2006 yapımı uyarlamasındaki sahneyi örnek gösterelim:

http://www.youtube.com/watch?v=iu0djfli4-a

bizim geceleri yalnız kaldığımızda kendi kendimize itiraf edemeyeceğimiz şeyleri adamın yüzüne karşı söylüyor. bildiğin "keşke daha güzel, keşke daha zengin olsaydım da beni terketmeseydin" diyor. "çirkinim küçüğüm diye kalbim yok mu sanıyorsun" diyor. "benim de senin kadar kalbim var, ruhum var, acı çekiyorum ulan" diye bağırıyor.

şu isyanı sevdiğinin yüzüne yapıp da vuslata erebilmiş benim bildiğim 3 karakter var. birincisi jane eyre, ikincisi faramir, üçüncüsü de savcı esra. hepsi farklı cümlelerle, farklı yollardan aynı şeyi anlattı. karşısındakinin kalbine köprü kurdu. faramir "eowyn beni sevmiyor musun? yahut beni sevmeyecek misin?" diye sordu. bunu sormaya benim hiçbir zaman götüm yemez mesela. jane eyre, savcı esra birinin karşısına geçip de söylemeye asla yüreğimin yetmeyeceği şeyleri patır patır söyledi. yine de jane eyre bunlar arasında en şanslısı. çünkü eowyn koskoca gondor kralı aragorn'a aşıktı. behzat da hala bahar'ı seviyordu. jane eyre'in öyle ciddi bir rakibi yoktu. hepimiz farkındaydık bay rochester'ın o blanche denen kadını yahut deli karısını sevmediğinin.

toparlamak gerekirse, jane eyre, cesur olduğu için jane eyre oldu. bugün hala severek beğenerek okuyorsak,bunun içindir. ayrıca feminik damarlarım tutmuş gibi olacak ama, ülkemdeki kadınlar jane eyre'in yarısı kadar cesur olsa hayat çok daha farklı olurdu.

son olarak: konuyla çok alakasız ama, faramir benim ilk aşkımdı lan. tolkien amca böyle mükemmel bir erkek yaratmak zorunda mıydın?

(zipirinsan - 3 Ağustos 2011 14:14)

çocukluğuma damga vuran kitaplardan birisi.

--- spoiler ---

- günah işleyenler nereye giderler jane?
+ cehenneme.
- cehennem nedir?
+ ateşle dolu bir çukur?
- oraya gitmek ister misin peki, jane?
+ hayır, efendim.
- oraya gitmemek için ne yapmalısın?
+ sağlıklı kalıp ölmemeliyim efendim.

--- spoiler ---

(pacta sunt servanda - 11 Aralık 2011 01:10)

gotik edebiyata gerçeklik katan roman olarak da bilinen eser. romanda viktoryan öğelerle çatışan realizm ve dibine kadar realize edilmiş bir romantizm vardır. jane karakteri bozulamaz, ezilemez bir kişiliği anlatır. kadın kimliğine yüklenmiş boyun eğme, kabul etme zorunluluğundan ve bunun bizzat kadınlar üstünden yapılmasını gösterir. eyre'nin yengesi, özgür kadın kimliği üstünde baskı kuran kadındır. eyre'nin iradesini kırmak için kendisi kadın olarak yetersiz kaldığı noktada onu klise okuluna gönderir ve erkek egemenliğini simgeleyen kötücül öğretmenine paslar bu irade kırma olayını. ancak jane türlü işkenceye,aşağılanmaya karşın özelliklerini kaybetmez. kendisini inşa etmeye devam eder.

bu noktada hristiyan varoluşçuluğuna bir temel hazırlar aslında sevgili yazarımız bronte. tanrının insanları eşit yarattığı ve kaderin seçimlerle biçimlendiği ve değiştirilebileceğine inanç vardır aslında romanda. karamsar bir havada yazılmış olsa da buram buram umut vardır anlayanlar için.

jane ve rochester ilişkisi aslında en başlarda erkeğin kadının dişiliği üstünden etkilenmesini anlatır. gösterişsiz ve çekingen jane'i beğenir rochester. ancak ne konumuna ne de özel durumuna uygun bir sevgili, eş değildir jane. bu yüzden ingramla yatıp kalkmaya başlar. ingram bizim türk filmlerinde gördüğümüz sarışın,fettan kadındır. jane ve ingramın karşılaşması bir nevi ahlaklıyla ahlaksızın çatışması gibi gözükür. ancak böyle değildir, bronte ingrama acır.kitabın tümüne baktığınızda yazarın jane'e acımadığını, jane ile karşılaştırılan kadınlara acıdığını görürüz. bronteye göre jane olması gereken kadına en yakın "türdür". aslında bir noktada cinsiyetsizdir. gerçek aşkla karşılaşıncaya kadar erkeklerle yakınlaşmaz, onlarla sadece zekasını yarıştırır. gerçek aşkıyla karşılaşan jane kadınlığı, cinsel dürtüyü keşfeder. bununla savaşır.

çatıda kapatılmış "deli" tekinsiz kadın çoğu okuyucunun anlayacağı üzere bastırılmış, kapatılmış kadınlığı simgeler. ancak bununla bitmez. para için evlenen rochester karısını sevmiş ve aşık olmuştur. rochester toplumun, ailesinin baskısına evet demiştir. ancak çok güzel olarak tanımlanan kapatılmış eş, jane ve rochesterın birleşmesine engel olmuştur. burada okuyucu önce berthaya, kapatılmış kadına kızar. daha sonra ona acır, zengin,güzel ve paralı olan kadın delirmiştir. bunun üstüne rochester mutsuzluğunu fransada kadınlarla yemeye başlar. erkeklerin cinsel dürtülerini kontrol edemeyecek kadar zavallı olduğundan bahseder bronte. bu açıdan feminist literaturun başta gelen eserlerinden kabul edilir. boyun eğmeyen jane, bir erkek olarak paraya,güce ve cinselliğine boyun eğen rochester arasında bir maçtır aslında kitabın son bölümleri.

jane sevdiği adama acır, yalan söylemesine kızar ve gider. ancak sevdiği adama değil kendine ihanet etmemek için gider. kişiliğini, seçimlerini gene de ezdirmez. hindistana gitme fikri mantıklıdır, ancak kendini inşa etmiş jane için bir misyoner karısı olarak aşksız ve sevgisiz yaşamak kendine ihanettir. bunu böyle algılar bronte.

rochester'a geri döndüğünde yanmış ev, para ve güç için harcanan hayatların yok olduğunu gösterir bize. ev yanmıştır ama evin içinde sadık hizmetkarlar hala boş kalan binayı yani gücü,ihtişamı,saygınlığı korumaktadır. rochester gözlerini kaybetmiştir. jane ona hala aşıktır. ancak geri dönen jane artık amcasından kalan mirasla zengindir, tek başına ayakta durabilecekken yanına aciz ve mutsuz rochester'ı alır ve mutlu olurlar. mutlu sonların aslında bir son olmadığından bahseden bronte için bu bir şakadır aslında.

eserin başında fakir,içine kapanık ancak güçlü ve gösterişsiz genç kadın jane, seçimlerden ve geliş gidişlerden sonra gene ailesinden gelen eril bir güçle, mirasıyla sevdiği adamın yanına döndüğünde artık eşittirler.

kitabı okurken, kadın ve erkek ilişkilerinden çok kadın-kadın ilişkilerine ve seçimlerle varolan hayatın nasıl şekillenebileceğine bakarsanız çok derin bir kurgu yakalarsınız. o yüzden çok önemli bir eserdir.

(jassinpera - 30 Temmuz 2013 19:58)

lisede ingilizce sınavı oldugumuz kitap. sınıfça okumaktan sıkılmış, kanal 6'ya bu filmi yayinlamasi için adam başı 50 adet mail göndermiştik.^* film kanal 6'da çıkınca sınıfça bu başarıyı kutlamıştık. tabi sinavdan iyi alamadik orasi ayri.

(siegfried - 21 Ağustos 2004 21:17)

kitapla yeni yeni haşır neşir olma zamanlarımda rıfat ılgaz'ın bacaksız serisi'ni okuduktan ve çok eğlendikten sonra sadist eski kitapçı amcanın "hmm senin bu 5 ince kitabına karşılık... -raftan jane eyrei alır- bak bu "sert kaplı kalın roman"ı vereyim sana da oku, hem dünyaca ünlü bu kitap. hadi bakayım.." diyerek bana verdiği kitap ve herhalde okuduğum ilk roman.. şimdi, bre sadist eski kitapçı amca.. ben daha 9 yaşında bile değilim, bacaksız kamyon şoförüdür bacaksız sigara kaçakçısıdır takılmışım, pek gülmüşüm, "kitap ne güzel bir şey! ayrıca ferit çok kötü bir çocuk! yaşasın bahri!" nidalarıyla keyiflenmişim, neden bir kız çocuğunun eline böyle travmadan travmaya koşan bir karaktere sahip bir kitap verirsin.. nitekim jane eyre ile ilgili tek hatırladığım, maliye lojmanlarındaki evimizin ışıklığa bakan kilerinde, bir gün içerisinde arada sadece ihtiyaç molaları vererek okuduğum, trt istiklal marşıyla kapandığı halde uyumayı reddedip kitabı bitirdiğim ve bir yerden sonra sayfalar boyunca ağladığımdır. o kadar güldükten sonra o kadar ağlamak pek bir fena gelmişti, neye uğradığımı şaşırmıştım. ama epey bir övünmüştüm, bakın ben bu "sert kaplı kalın roman"ı bir günde okudum biliyor musunuz... hem de çok güzel bir roman... dünyaca ünlüymüş yaa..ya.. bir kız var böyle çok üzüyorlar.. çok üzüyorlar.. çok üzüyorlar..

şimdi 12 sene geçmiş, bacaksız serisinden spesifik veriler vardır aklımda ama bu jane eyre konusunda hafızam defansif oynamış veri olarak da sadece genel bir hal olarak "üzüntü"yü bırakmıştır, yani ne kabataslak konusu ne de yola çıkabileceğim ufak bi ayrıntısı mevcut değil beynimin hatırlayan kısmında.

yani özetle, jane eyre böyle "sert kaplı kalın bir roman"dır. dünyaca ünlü hem de... ya...ya...

(sigata - 21 Kasım 2004 00:49)

mükemmel olmayanla da mutlu olunabileceği gerçeğini insanın yüzüne yüzüne vuran roman. evet okuduğumda küçücüktüm ve evet çok sinirlenmiştim jane'in st johnla evlenmeyi reddederek bir eli olmayan, yaşlı ve kör rochester'ın yanına dönmesine. çileden çıkmıştım hatta. bu dünya ne kadar tuhaftı böyle. küçük kadınların josephine'i de çocukluk aşkını kız kardeşine bırakmış ve gidip yaşlı profesörle evlenmişti zaten.

sonra büyüdüm.

(peynirsizgozleme - 13 Aralık 2005 18:51)