1967 yilinda herbert von karajan tarafindan baslatilmis festival. yazin gerceklesen salzburg festivali'nin bir tur (geriye dogru) uzantisidir.

olaylar soyle gelisir :

karajan salzburg kokenlidir. orta avrupa muziginin generalmuzikdirektor'u unvanini ^* pekistirmek pesindedir. berlin filarmoni'nin basina gectigi 1954 yilini takip eden 10 kusur sene boyunca yaptigi temsiller ve kayitlarla berlin'i ele gecirmistir. hatta berlin'de yeni bir ussu vardir : circus karajani

viyana bir acidan zaten ceptedir. (o aralar wiener staatsoper mudurudur)

sira kendisinin ve wolfgang amadeus mozart'in dogum yeri olan salzburg'dadir. insanin aklina kolay yoldan mevcut salzburg festivali'nin basina gecmesi gelir. o daha zor olani tercih eder ve kendi festivalini baslatir. bunun nedenleri kabaca soyledir :

* salzburg festivali'nin bas orkestrasi viyana filarmoni'dir. o ise kendi orkestrasinin, berlin filarmoni'nin basini cektigi bir festival istemektedir.

* salzburg festivali ile bayreuth festivali arasinda yazili olmayan bir anlasma vardi(r). bu anlasma uyarinca salburg festivalinde wagner yapitlari cok ender (belki hic, bilmiyorum, ama hic degilse de az oldugunu biliyorum) sahnelenmektedir (kisaca birbirlerinin bolgesine girmemektedirler. burada girilmeyecek bolgeyi bayreuth belirliyor, geri kalan repertuar salzburg'un oluyordu)

karajan ise wagner sahnelemek istiyordu. 'wagner icin festival var zaten ^* git orada hazir sahnelenmisi var onu yonet' denebilir ama karajan'in bu festival ile arasi cok iyi degildir. 1950'lerin basinda yonettigi tristan und isolde ve die meistersinger von nurnberg disinda buraya cagrilmamistir. egolar catismasidir olayin ozeti... festival 'yapitlari biz istedigimiz gibi sahneleriz' derken karajan 'ben operayi kendim sahnelemek istiyorum' der.

jon vickers bir roportajinda bu noktaya deginir ^* :

bd: let me ask you about karajan - are his productions more unified because he is both conductor and producer?

jv: yes, no question of it. von karajan, in talking with me himself, said, "i know that i am not the greatest of producers, but i have conducted so many performances where there was such conflict between what was going on in the pit and what went on on the stage that i was determined that i would do my own so that good, bad or indifferent, there was a unification between what went on in the pit and what went on on the stage." and i believe he has done that.

karajan icin cok onemli olan wagner'de, roportajda bahsedilen sahne-muzik uyumsuzlugunun yasanmamasi icin yorumcu kendi sahnelemesini yapmak istemektedir. bunu bayreuth'da yapamayacaktir. ilk nedenle birlikte ele alindiginda tek cozum(!) kendi festivalini baslatmasidir.

simon rattle'in demesine bakilirsa karajan salzburg sehir yonetimine 'bana insaa izni verin, para istemiyorum, onu bana birakin, golge etmeyin baska ihsan istemez' der ve ise koyulur. (alintinin yapildigi belgesel cok guzeldir. basindan itibaren izleyin derim) [adamda da ne para varmissa !]

madem kendi festivalimi baslatiyorum, madem amacim wagner yonetmek, o zaman der ring des nibelungen'den baslayayim der. lakin kendine ozgu cinsliklerinden birisini yapar. 4lemenin ilk operasi olan das rheingold yerine 2. operasi olan die walküre ile baslar. bunu, zor da olsa soyle aciklayabiliriz :

* die walküre 4lemenin en muhtesem muzigini ve sahne aksiyonunu ayni anda iceren bir yapittir. das rheingold da harika olmakla birlikte ayni kalibrede degildir. yeni baslayan festivali daha iddiali olan yapitla acmak festivalin tutunmasi acisindan daha dogru bir secim olacaktir.

not : 4lemenin diger iki operasi ile baslamak ise konu butunlugu acisindan imkansizdir \ manasizdir.

* das rheingold'da perde arasi yoktur, yapit tek perdedir. die walküre ise 3 perdedir, yani iki perde arasi mevcuttur. burada kokteyl vs. yapilir, ortam olur, burjuvanin hosuna gider.

* karajan'in ring 4lemesinde en cok yonettigi opera die walküre'dir. das rheingold'u 34, siegfried'i 19, götterdammerung'u 13 kere yonetmis olan karajan die walküre'yi 44 kere yonetmistir. yapiti, 4lemenin diger operalarina nazaran daha cok sevdigi bellidir.

19 mart 1967'de festival ilk temsili ile baslar.

sahne tasarimlarini, daha once georg solti'nin yonettigi covent garden ring'inin de sahne tasarimlarini yapmis olan
günther schneider-siemssen yapmistir.

takip eden her sene 4lemenin bir operasi sahnelenerek [1968 : das rheingold, 1969 : siegfried, 1970 : götterdammerung] misyon tamamlanir. artik dunyanin onde gelen festivallerinden birisidir ve dunyanin en onde gelen yorumculari fahis fiyatlarla cok sik giyimli insanlar icin muzik yapmaktadir [yukarda alintilanan belgesele bakiniz]

ama ring karajan'in planladigi sekilde olmaz.

* o her sene 4lemenin bir operasinin daha onceki senelerin operalarina ilave ederek, 4. senede 4lemenin tumunu sahnelemeyi amac edinmistir ancak festivalin butcesi buna elvermez (herseyin en pahalisini alinda [sahne tasarimindan ses solistlerinde kadar, bir de berlin'den orkestra getirt vs. derken...])

* karajan bu produksiyonu metropolitan operasina tasimak ister. ilk iki opera tasinir (salzburg temsillerini muteakip. orkestra met orkestrasidir, berlin filarmoni amerika'ya kadar ucurulmaz) ama 3. opera esnasinda orkestra greve gider ve is yatar. zaten orkestranin standardindan memnun olmayan karajan bu olayin sonrasinda isin pesini birakir.

* bu ring'in kimi prova goruntuleri haric gunumuzde kalmis hicbir goruntu kaydi yoktur. bu bence cok buyuk bir kayiptir. o tarihlerde bir operanin goruntu kaydinin alinmasina olanak veren bir teknoloji mevcuttu. ama kullanilmadi. daha sonra, 70'lerin 2. yarisinda, karajan ring'in filmini cekmeye kalkti, kendi yonetti, das rheingold'dan oteye gidemedi. sanirim cok kotu oldugundan firma (unitel) projeyi yarida (daha dogrusu ceyrek'te) birakti.

karajan ring'den sonra tristan und isolde ve die meistersinger von nurnberg ile yoluna devam eder. gereginden uzun suren bir lohengrin sahnelemesi (bu esnada verdi'ye de sarmistir, ote yandan ciddi bir omurilik ameliyati gecirir vs.), parsifal ve ucan hollandali ^* ile wagner olayini 1983'te kapatir. tannhauser maalesef bu festival kapsaminda karajan tarafindan hic sahnelenmez ve kaydedilmez.

festival kapsaminda sadece opera yoktur, orkestra temsilleri de vardir. 1967-89 arasindaki festival programlari surada gorulebilir.

2010 yilinda cikan bir yolsuzluk skandalinin da etkisi ile 2011 yilinda berlin filarmoni salzburg paskalya festivalinden cekildigini aciklar. 45 yillik macera son bulur. orkestranin yerine christian thielemann yonetimindeki sachsische staatskapelle dresden gelirken, berlin filarmoni baden-baden festivaline yelken acar ^*.

(osuruktan teyyarenin kabin amiri - 5 Mart 2013 18:48)