alexander kluge'nin ilk filmi. bu başlıkları electric cafenin doldurması gerekiyor aslen ama napalım.

kluge'nin filminin konusu, çekildiği tarih olan 1966ya dikkat edersek, o tarihte avrupa sinemasından çıkan birçok filmle ortak yanlara sahip. antonioni, visconti gibi estetlerden ziyade godard'a yakın duruyor stil olarak. gene yakın tarihlerde ken loach ilk önemli filmi poor cow'u çekiyor, konusu: alt sınıflardan bir kadının modern toplumda ayakta kalma savaşı diyebiliriz. poor cow'daki kadın çeşitli erkeklerle beraber oluyor, bir erkeğe kapılanıp güvenli bir hayat sürmek istiyor. ken loach'un stili, bugünkü oturmuş stilini bilenler için şaşırtıcı bir tazeliğe sahip, ken loach bile godard'ı andırıyor. herhalde fransız yeni 'dalgacı'larının ellerine kamerayı alıp sinema dili vesair dinlemeden sokaklara inip, "yeni gerçekçi" olmaya da çalışmayıp hikayelerini anlatmaları, o dönem bir cinecittanın imkanlarına sahip italyanlara oranla, avrupanın savaş sonrası jenerasyonu diyebileceğimiz ve kemikleşmiş sinema endüstrilerinin getirdiği kısıtlamalardan şikayetçi fransız, alman ve ingiliz sinemacıları için daha bir etkili oluyor. "babanın sinemasına", yani eski sinema endüstrisinin dayattıklarına sadece maddi açılardan değil, sinema dili açısından da bir tepki var. kamerayı nereye koyacağımızı, hikayemizi nasıl anlatacağımızı sizden öğrenmeyeceğiz diyorlar sanki.

birbirine belki de farketmeksizin selam çakan filmler var: poor cow, abschied von gestern, vivre sa vie, 2 ou 3 choses que je sais d'elle. hepsi de kadın karakterlerle ilgili, bu kadınların toplumda nasıl ayakta kalabildikleriyle ilgili. kadının talihi konu edilmeye başlanıyor.

tabii sadece bu açıdan tasnif edilemez. 1960ların almanyasında çok belirgin bir mesele var: yakın tarih kapıyı yokluyor. savaşın hemen sonrasında alman halkı kendi tarihiyle tamamen alakasız, yıkıntıların arkasından kendi yaralarını sarmakla meşgul. abschied von gestern'in baş karakteri anita g. öğrendiğimiz kadarıyla leipzig'li yahudi bir ailenin savaştan hemen sonra almanya'ya geri dönen kızı. doğru düzgün bir eğitim almamış, batıya göçüyor, orada ayakta kalmaya çalışıyor kendi başına.

anita g.'nin hikayesini sadece bir "kadın hikayesi" olarak okuyamıyoruz. karmaşık bir geçmişe sahip ve bu geçmişi kendisi de anlayamıyor, önemsemiyor, hayatını anlatmaya çalışırken kimi zaman yalan söylüyor, kimi zaman verileri birbirine karıştırıyor. anita g. wirtschaftswunder'i yaşamış almanyaya sanki birden düşüyor. bu kapitalist toplum içerisinde yolunu bulmaya çalışıyor. bürokratik prosedürlerden bişey anlamıyor. günü yaşıyor bir şekilde, geleceğini planlayamıyor çünkü geleceği plan kaldıramayacak kadar belirsiz, izlenebilecek tek strateji günü kurtarmak. bir erkekle beraber oluyor, evli. bir işe giriyor, kovuluyor. üniversiteye başlıyor, ama yeterli seviyede olmadığından dersleri takip edemiyor. evi yok. gitgide daha çok düşerken sonunda hapise giriyor. filmin sonuna doğru birçok 360 derecelik kamera dönüşleri görüyoruz. ya merkeze anita'yı alıp çevresinde dönüyor kamera, ya da anita hapse girdiğinde hapishanenin duvarlarını çekiyor boylu boyunca. anita ciddi bir suçtan dolayı değil de, sanki toplumda ayakta durmayı, kendine bir gelecek yaratmayı beceremediği için hapse giriyor. toplumdan dışlanması etrafının sarılmasıyla gerçekleşiyor. kaç kaç bir yere kadar.

anita'yı alexander kluge'nin kardeşi alexandra kluge oynuyor. o dönem modern toplumla ilgili meselelerini kadınlar üzerinden anlatan her yönetmen gibi kluge'de ilerleyen dönemde gelişen feminist hareket tarafından kadın düşmanlığıyla suçlanıyor. ben bu kadın düşmanlığı yaftasının mesela bir godard'a uyduğunu düşünüyorum. godard resmettiği kadınların güzelliğinden ve kendi yarattığı "kadın gizeminden" o kadar büyüleniyor ki kimi zaman filmlerinde kadınları içine soktuğu durumların müsebbibi kadınların kadınlığıymış gibi geliyor insana. buna karşılık kluge'nin "kadınlık" meselesine daha entelektüel, utangaç, mesafeli bir yaklaşımı var. insan kluge filmlerini izleyince karşısındakinin sadece entelektüel bir yönetmen değil, aynı zamanda iyi bir insan olduğunu düşünüyor ne alakaysa.

(caponsever - 1 Aralık 2007 21:51)

alexander kluge'un yazıp yönettiği, aynı zamanda başrolünde kardeşi alexandra kluge'un oynadığı, 1966 yapımı, venedik film festivalinde jüri özel ödülünü kazanmış film.
1962 yılında çekilen vivre sa vie filmiyle , abschied von gestern filmi hem hikayede, hem de kurguda benzerlikler gösteriyor. her ne kadar yer yer yönetmen konudan kopar gibi yapsa da, anlatımıyla kafada muallaklar yaratsa da, film sinemada yeni ve yaratıcı bir dil yakalamaktan ziyade modern toplumdaki kadının yerini sorgulama çabasındadır. bazı sahnelerde fazlasıyla etkilendiğini belli ettiği vivre sa vie filminden ayrıldığı nokta burasıdır.

(aylak a - 10 Şubat 2008 17:37)

barış saydam'ın "anita g." başlıklı metninde başarıyla incelenmiş filmdir.

aşağıdaki yazı, 'link uçar gider' kaygısıyla http://www.kafaayari.com/?p=1168 sayfasından kopyalanmıştır:

alexander kluge, anita g.’ye jean baudrillard’ın “ayna”sına yüklediği işlevin bir benzerini yükler. amerika kitabında, “bu aynada görünen şeyler göründüklerinden daha yakın olabilir” diyen baudrillard gibi, kluge da dün’e veda’da seyircilere gördükleri şeylerin aslında ne kadar yakın olduğunu vurgular.

almanya’da sıklıkla jean-luc godard’la karşılaştırılan ve oberhausen manifestosu’nun bayraktarlığını yapan alexander kluge, şüphesiz alman sinemasının akışını değiştirdiği gibi dünya sinemasına da önemli bir katkı yaptı. “babalarımızın sineması öldü.” diyerek yeni alman sineması’nın doğuşunu müjdeleyen oberhausen manifestosu, bu manifestonun altına imza atan yönetmenlerin yapmış oldukları filmler aracılığıyla sinema üzerinden doğu ve batı diye ikiye ayrılan almanya’yı tarihi, siyasi, sosyolojik ve kültürel olarak yeniden yorumlamaya çalışır. 2. dünya savaşı’nın “kara lekesi” unutulmaya ve görmezden gelinmeye çalışılırken ve doğu ve batı almanya ayrılığı kabullenilmişken; kluge ve arkadaşları çekmiş oldukları kısa ve uzun metrajlı filmlerle ülkede yolunda gitmeyen meselelere dikkat çeker. ülkenin bölünmüşlüğünün ve kolektif bellekte yaşanan şokun bireyler üzerindeki etkilerine vurgu yapar.

fransız yeni dalgası ve ingiliz özgür sineması gibi yeni akımlar avrupa’da ses getirirken; yeni alman sineması çağdaşı akımlardan farklı olarak almanya’yı psikanalitik bir bakış açısıyla sorgulamaya başlar. oberhausen manifestosu’nun ilk büyük ve dikkat çekici filmi de alexander kluge’nin yönettiği dün’e veda (abschied von gestern – anita g., 1966) olur. 1966 yılında geçen hikâye, batı almanya’da hayata tutunmaya çalışan leipzig’li bir yahudi olan anita g.’nin başından geçenleri anlatır. film, düzmece bir suçlama yüzünden düzmece bir mahkemede suçlu bulunan anita g.’nin devlet otoritesi tarafından ezilmesiyle başlar. film boyunca anita g.’nin başından geçen her olay aslında bir düzmeceden ibarettir. yönetmen kluge, anita g.’nin yaşadıkları üzerinden almanya’yı sorgular ve onun arşınladığı sokaklarda seyircileri de almanya’da bir gezintiye çıkarır. anita g. ne doğu almanya’ya ne de batı almanya’ya aittir. batı almanya’da yaşantısını sürdürürken, araya giren çocukluk anıları onu yeniden doğu’ya götürür. anita g.’nin geçmişi ve anıları ekrana geldikçe, seyirciler de onunla birlikte anita g.’nin köklerine; yani nazi dönemi almanyasına gitmek zorunda kalır. ama hakim ısrarla, anita g.’nin 1960 öncesindeki anılarını anlatmasına izin vermez. o dönemlerin hatırlatılmasına müsaade etmez. savaş sonrası dönemde anti-faşist bir yapılanma süreci oluşmadığı için pek çok eski nazi üyesinin ülkede önemli yerlere geldiği bilinmektedir.

sekansta, hakimin geçmişini ve geçmişteki siyasi görüşünü bilmesek de, almanya’nın nazi geçmişiyle yüzleşmekten kaçınan ve bu kaçınma yüzünden anti-faşist bir yapılanma içine giremeyen yeni düzenin sorgulandığını anlarız. ama film süresince sık sık anita g. anılarına geri dönüş yaparak, seyircileri ısrarla geçmişe götürür. unutulmaya çalışılan bir tarihin ve geçmişin anlatıcısı olur.

alexander kluge nazi döneminde ve ülkenin ulusal kimliğinde önemli yeri olan imgeleri göstererek ve ısrarla yapı bozumcu bir şekilde bunların altını oyarak ülkesinin geçmişini irdelerken; bir yandan da ülkeyi büyük bir hızla hegemonyası altına alan kapitalizmi merceğine alır. frankfurt okulu geleneğinden gelen kluge, özellikle yine bu okulun temsilcilerinden olan herbert marcuse’nin kapitalizme getirdiği eleştirilerden beslenir. marcuse’nin belirttiği gibi; “her şeyin tektipleştirilmesi” ve bunun sonucunda “bireyin de tek boyutlu bırakılışı” kluge’un filminde de göze çarpar. max horkheimer ve theodor w. adorno’nun kaleme aldığı aydınlanmanın diyalektiği’nde de yazdığı gibi; “kültür her şeyi birbirine benzetmektedir.” savaşın yıkıntıları büyük şehirlerde temizlenerek, yerlerine son teknolojiye ve mimari gelişmelere uygun binalar dikilirken; horkheimer’in tabiriyle “anıtsal ve can sıkıcı” bir kent görüntüsü de yaşanan kültürel değişimin arka planını oluşturur. can sıkıcı ve kasvetli kentlerde, hücre benzeri konutlarda yaşayan bireylerin sıkışmışlığı kluge’nin anita g.’sinin kaldığı izbe otel köşelerinde seyircilerle paylaşılır.

leipzig’li bir yahudi genç kızın batı almanya’da hayata tutunması kolay değildir. evsiz ve işsiz anita g. bu yüzden otel otel dolaşmaktadır. yaşamaya çalıştığı şehrin ve bu şehirde kaldığı otellerin ürkütücülüğü, karşılaştığı insanların ürkütücülüğüyle örtüşür. bu tanımadığı ve çevresini tümüyle saran ürkütücü dünyada yapayalnız dolanan ve hayata bir şekilde tutunmaya çalışan anita g.’nin korkusu da gün geçtikçe artmaya başlar. filmin sonlarına doğru artık bu korku ve tedirginlik iyice baskınlaşır. gecenin karanlığında siyahlar içinde herkesten ve her şeyden kaçan anita g.’nin yalnızca pardesüsünün gizleyemediği bacakları görünür. kluge’yle birlikte bizler de araba lambalarının loş ışığı eşliğinde anita g.’yi hızla kaçışırken görürüz. karakterin o ana gelene kadar yaşadıklarını ve onun temsil ettiği değerleri düşündüğümüzdeyse; bu kara filmleri aratmayan sekansın aslında farklı bir anlamı olduğunu kavrarız. insanın sılası’nda elias canetti, insanın bu kaçışını şöyle özetler: “…ansızın kendini tanımadığı, hiçbir yerden gelmemiş bir şey karşısında bulduğunda, korkar ve sendeler: işte bu bulduğu kendi özüdür.” anita g. bir anlamda almanya’nın geçmişine doğru yapılan bir yolculuğun pusulasıdır ve bu pusula bizleri yitirilmiş ya da kaybolmuş bir öze götürür. kluge anita g.’nin kaçışından sonra onu bir hapishanenin içinde resmeder. merkeze aldığı karakterinin etrafını 360 derecelik bir açıyla dolaşan kamera bizlere anita g.’nin etrafını saran kalın duvarları gösterir. ve ardından seyircilerin de o kalın duvarların örülmesinde isteyerek ya da istemeyerek de olsa parmağı olduğunu hatırlatır.

anita g.’nin iki almanya arasında sıkışıp kalması, bir kimliğinin olmaması ve acıma, affetme, yeniden hayata başlama gibi dönemlerden geçmesi boşuna değildir. kluge, anita g. üzerinden seyircileri de psikanalitik bir sorgulama sürecine çağırır. kluge’nin da belirttiği gibi, olup biteni sessizce izleyen de suçsuz değildir! kluge, film boyunca anita g. karakterinin yaşantısını bütünlüklü bir şekilde vermez. karakterinin yaşadıklarından çok, karşılaştığı durumlar onun için önemlidir. belgesel ve kurmacanın birlikteliğinden aldığı güçle, anita g.’nin almanya’daki gezintisi seyirci için bir bilinçlenme sürecine dönüşür. film süresince anita g. ile çıktığımız yolculuk aslında hiç görmediğimiz ama içinde yaşadığımız kente yapılan bir yolculuktur. onunla birlikte bizler de almanya sokaklarında dolaşır, kimliksiz biri olmanın nasıl bir his olduğunu duyumsar, yabancılaşmayı ve sıkışmışlığı hisseder ve son kertede izleyici olarak kalmanın da aslında bir bedeli olduğunun farkına varırız. kluge, anita g.’ye jean baudrillard’ın “ayna”sına yüklediği işlevin bir benzerini yükler. amerika kitabında, “bu aynada görünen şeyler göründüklerinden daha yakın olabilir” diyen baudrillard gibi, kluge da dün’e veda’da seyircilere gördükleri şeylerin aslında ne kadar yakın olduğunu vurgular.

(uzunada1969 - 6 Mart 2012 18:51)

yesterday girl olarak da geçer.

(artemisisis - 9 Mayıs 2012 09:39)