james gleick tarafından biyolojiden, ekonomiye; fizikten jeolojiye kadar bir çok alanda yapılan çalışmalara dayandırarak ele aldığı yeni yöntem.

kaos'u kısaca 4 ana başlıkta özetleyebiliriz:

1- kaosta küçük bir girdi büyük sonuçlar doğurur: girdide küçük sapma çıktıda küçük sapmaya; girdide büyük sapma çıktıda büyük sapmaya yol açar determinist ilkesinin tam tersidir. bu nedenle örneğin birinci dünya savaşı'nın başlaması için bir suikast yeterli olmuştur.

2- kaos, istikrarsızlığın sistemin her yerinde var olma halidir: kaos olan bir alanda istikrarsızlık alanın her yerindedir. bu nedenle alanın her yerinde oluşabilecek en küçük bir girdi sistemi kaosa götürür.

3- kaosta, öngörülemeyen - beklenmeyen sonuçları sistem dışındaki başka sistemlerle ve/veya etkilerle değil bizzat sistemin kendisi tarafından üretir: en ilginç argümanlardan birisi. bir kaos alanı kendi dışındaki bir durum tarafından değil, bizzat sistemin kendi içinde üretilir. james gleick buan örnek olarak bizzat sarkaçı örnek olarak verir.

4- kaos yerel düzlemde öngörüsüz, global düzlemde ise istikrarlıdır: kaotik bir durumda bi sonraki adımın ne olacağı asla bilinemez. ama kaosta keşfedilen garip çekiciler sayesinde, kaosun hangi çekiciye yakın olduğu anda ortaya çıkabileceği öngörülebir

(balikci filozof - 12 Aralık 2007 22:55)

1) ek$i sozlük,
2) topkapi belediye otobüsü,
3) car$amba pazari,
4) evrendeki her türlü yiyi$me eylemi.(gezegenlerin atmosferleriyle oyna$malari da dahil)

(rotting horse on the deadly ground - 30 Haziran 1999 00:00)

5 dakika öncesini hatırlamadığım, 5 dakika sonrasını tahmin edemediğim inancım.

her zamanki saatte her zamanki yerden çıkıp, aynı yoldan aynı noktaya yürüdüğüm bu anlamsız cumartesi akşamında, ayın parlaklığı ve her gün biraz daha fazla dolması dikkatimi çekmişti. kanımın ay doğrultusunda çekildiğini hissettim. ki hayatımda önemli kararlar alıp, tüm ipleri serbest bıraktığım günler dolunay tepemde ikea'nın kağıt aydınlatması gibi parlar.

köşedeki köfteciden yarım ekmek köftemi alıp, eve yürürken yiyecek, eve geldiğim zaman üstümü başımı parçalarcasına çıkarıp parlak bir ekrana büyülenmişçesine bakacaktım. galatasaray maçı varmış, köftemi aldığım seyyarın önünde kuyruk varken, bir cadde dolusu insanın içip şarkılar söylemesi çok hoşuma gitti. hoşuma giden şeylere katılırım, alışkanlığımdır.

5 dakika sonra, elimde efes extra, fener'e söven kafilenin arasındaydım. daha önce duymadığım bir tezahürattı, "kadıköy'ü bombalasana" gibi bir dizesi vardı sanırım bilmiyorum. sokak lambasına dayanıp, bir ağızdan marş söyeyip, sadeliklerini kutsayan bu insanlara imrendim. hayatımda yük olan bir çok şeyi atmalıydım. safraları atarsam yükselebilecek, çıplak olursam özgürleşecektim. sahip olmak istediğim herşeyin, totalde; aksesorayzın sikik deniz kabuklu çantasından farkı yoktu. başkasının swarovski kolyesine duyduğum öfkeyi, bir başkası benim sahip olduklarıma duyabilirdi. kırmızı jordanlarım ayağımdayken, başkasını eleştirmek ucuzdu.

birayı hızlıca içtim, fenere sövme sekansı devam ederken ben maç cümbüşüyle daha da çıldıran mecidiyeköy'ü yararak ilerlemeye çalışıyordum. 4 metre önüme, tribünlerden atılan bir su şişesi düştü. kafamı kaldırıp yukarıya baksam, başka bir şişe suratımda patlayabilirdi. kaos, tam mesai yapıyordu.

ateist misin sorusuyla başlayan gün, gerçek inancım olan kaosla dolu dolu geçiyordu. aynı formayı giymiş bir çiftin öpüşmesi uzun zamandır gördüğüm en güzel fotoğrafken, evime kararlı adımlarla yürüyordum. daha önceden verilmiş sözlerim taksime gitmeme, daha evvel görmediğim kadınların bira içerken yüzlerinde oluşan tanrısal ifadeye tanık olmama engeldi. başka bir zaman dedim, belki hafta içi.

işten bir akşam üstü güzel bir yalanla çıkarım, sahaftan bulduğum yaşlı bir kitapla karşılıklı kafaları çekerdim belki. ama 5 dakika sonrasını bilemiyorken, plan yapmanın anlamı yoktu.

kaj'ın gösterdiği işaretleri takip etmeye çalışmak, alice kadar harika hissettiriyorken evimin kapısının kırılmış olduğunu görmek kaos'un muhteşem bir kreşendosuydu. hala içeride olduklarını bilmiyorken, iki elimde bir sürü bira, tedirgin bir balık gibi bekledim kapımın önünde. ses gelmiyordu. belki içeri girdiğim an, birisi boğazıma bıçak dayayacak tüm paramı alıp kaçacaktı. belki de beni birden karşısında görünce panikle atar damarımı kesecekti. bira şişeleri birbirine çarptığında, gözlerimi açtım.

herkesin bira içtiği caddedeydim tekrar. kısa bir süre gözlerimi dinlendirmek gerçek zamanlı bir halusinasyona neden olmuştu ve hemen yanımdaki fanatiklerin bira şişelerini tokuşturmasıyla kendime gelmiştim. kalbim yerinden çıkacakmış gibi atıyordu. biranın son yudumunu içip, aynı köfteciden köftemi aldım. sağlıksız olan şeylerin neden lezzetli olduğuna dair düşünerek, kısa kabusumu örtmeye çalıştım.

stadın ordan geçerken, 4 metre öteme su şişesi düştü. yüzüme çarpmasın diye kafamı kaldırıp bakmadım. eve geldiğimde kapım kilitliydi. biraları dolaba stoklamadan, efes extralardan birisini çekip çıkardım. koca bir yudum aldığımda, efes değil nefes extra lan bu deyip, kaosu kutsadım.

(mies - 7 Şubat 2009 19:51)

bir de hakan kursun'un asmis phsycodelic rock albumu.
(hani o bogazin ustunde'nin oldugu.)

(gimeno - 30 Temmuz 1999 00:00)

taviani kardeslerin luigi pirandello'nun dort oykusunu temel alarak cektikleri film. (bir de epilog vardır.) ben en cok kurt adam hikayesini severim.

(cekirge - 4 Haziran 2003 03:13)

. düzensizliğin, karmaşıklığın, karışıklığın olduğu bir durum.
. evrenin(cosmos)'un eski hali. (bkz: chaos) (bkz: anaxagoras)
. olağanüstü küçük bir değişkenin olağanüstü büyük bir fark yaratması sonucu önceden tahmin edilemeyen, random davranış gösteren sistem.

(janli - 29 Nisan 2001 18:21)

basit bir mutfak kurgulayın.
içinde bir anne 6 yaşındaki çocuğuna kahvaltı hazırlıyor ve sana sürülmüş bir ekmek uzatıyor ona.çünkü bu anne özen gösteren bir anne ve sana da özen gösteren anneler için.

<ahmet> anneee sana sürülmüş ekmeğimi yere düşürdüm ühüüaa
<ekmek> hasktir be adam niye düşürdün beni ?
<anne> ahmet niye ekmeği yere düşürdün bakayım ?
<kedi> lan şu ekmek parçasını alsam ordan
<karinca_kolonisi> aha şu ekmeği sırtlanalım arkadaşlar. haydin bismillah.
<yer> olm gıdıklamayın lan.
<ahmet> ühüüaa anneee
<anne> ağlama çocuğum.
<ses_dalgasi> hay skiim kaç khz verdin bana şimdi biliyon mu sen velet ?
<toz> burda uçmak ve gözlemlemek gibi bir fonksiyonum var,olmaz olaydı.

(bkz: surrealist algilar)

(rotting horse on the deadly ground - 30 Eylül 1999 00:00)

anarşizm insanların belirli bir düzen olmazsa hep beraber hiç bir sorun olmadan yaşabileceklerini savunur kaos eger anaşizm olurda insanlar beraber mutlu ve birbirlerine zarar vermeden yaşayamazlarsa ortaya çıkacak sosyal durumun adıdır

(neocrime - 3 Ağustos 2001 05:26)

evrendeki tek gerçek. evrene bir düzen ve sistem geliştirme yönündeki her çaba boşa harcanan zamandır, kaos konusunda öngörülebilecek tek şey, hiçbir şeyin öngörülemeyeceğidir.

(khuzdul of krsanthi - 3 Mart 2005 19:51)

"esin perim için;
evrendeki en büyük ve en küçük şeye hiçliğe"
h. talboth, chaostroph

kaos her şey ya da hiçbir şey talboth'un dediği gibi. ne olduğunu bilmiyorum kaos'un her şeyi sardığından başka; okuduğum ciltler, belleğimin bana ihanet etmediği bilgiler, tanığı olduğum yaşamlar ve yüzler boyu hep karşılaştım kaosla. anlamına her yaklaştığım onu kavradığımı düşündüğüm her an başka bir sır kaplıyor bir başka şey oluyordu kaos. bir yüze, bir bakışa, etrafımdaki nesnelere, eşyaya ve tüm dünyaya böylesine sinmişken bir an kaybolup yok olan yakalayamadığımız anlamlar gibi anlamsızlıkla eşti hep. bir yitikliğin, olmayışın kaydıydı, bazen sözcüklerinde ve tavırlarında insanların, isyandı. bildiğim tüm kelimeler kemirgen soru işaretinin girdabında kayboluyor, aramızda ulaşamadığım bir uçurum yaratıyordu kaosla.

kaos diyor türkçe sözlük, altıncı baskısında: evrenin acun durumuna gelmeden önce geçirdiği düşünülen uyumsuz karışık durum. karışıklık olarak bir ek anlam açıyor bir başka sözlükte. kaos, kaotik diye bitiyor...
kaos'un yunanca "khaie" açık, boş olmak anlamına gelen "khainein" fiilinden türediği kabul ediliyor etimolojik olarak. neutral batı dillerinde dişil ya da eril değil yansızlığına rağmen rahim meseli, ebenezar'ın karşıtı belki ilk taş kutsal kitaplarda bir satır arasında unutulan.
mitologya da görüyoruz ilk betimlemelerini:

khaos'tu hepsinden önce varolan
sonra geniş göğüslü gaia, ana toprak,
sürekli, sağlam tabanı bütün ölümsüzlerin
onlar ki tepelerinde otururlar karlı olympos'un,
ve yol yol toprağın dibindeki karanlık tartaros'ta...
khaos'tan erebos ve kara gece doğdu,
gece'dense esir ve gün ışığı doğdu,
erebos'la sevişip birleşmesinden,...
hesiodos, theogonia. 116 vd.

kaos'u ayrıntılarıyla anlatan şair ovidius ta "değişimlerinde" şöyle diyor:
tanrılar arasından hangi tanrıysa, işte o, kaos kütlesine düzen verdi ve kütleyi kozmik zerreciklere ayırdı; yeryüzünün ilk kalıbını da o döktü. her yanı aynı biçimi alsın diye kocaman bir küre yaptı... hiçbir yanı verdiği hayat şekillerinden yoksun kalmasın diye yıldızlarla tanrısal şekiller göğün döşemesini kapladılar, deniz parıltılı balıklara yatak oldu, yeryüzü hayvanlara kucağını açtı ve uçarı hava kuşları barındırdı..., insanoğlu doğmuştu... tüm hayvanların bakışlarının yere dönük olmasına karşılık, o tanrı yalnızca insana yukarıya doğru bakma iki ayağı üzerinde dik durma ve gözlerini gökyüzüne kaldırma olanağı tanıdı.
ovidius, metamorphoses. birinci yüzyıl.

bir başka kaynakta şöyle çeviriyor ovidius'tan:

anlatmak istiyorum değişen nesnelerin
yeni biçimler alışını. sizin işiniz bunlar,
yardım edin bana başladığım işte ey tanrılar!
ulaştırın bu türkümü doğanın başlangıcından
günümüze değin, denizden, karadan bütün bunları
kuşatan gökyüzü var olmadan, tek görünümlüymüş
evren içinde doğa, khaos deniyordu ona,
kımıldamaz, biçimsiz, düzensiz ağır bir yığın,
karmakarışıkmış içinde nesnelerin türlü türlü öğeleri.
(met. i, 1 vd.;çev. i.z. eyüboğlu)

kaosu çağrıştıran bir çin mitosuda:

gökyüzünden ve yeryüzünden önce
hayal meyal kurulmuş bir şey var.
sessizlik ve boşlukta
öylece duruyor ve yorgun düşmüyor
dünyanın anası olabilir
adını bilmiyorum
bir sözcük kullanmak için ona "yol" diyorum.
derme çatma bir isim bulabiliyorum ve ona "büyük" diyorum.
büyük olunca aramızda bulunmuyor,
bulunmayınca uzaklarda varoluyor
uzaklarda varolunca da içimizde yaşıyor.
lao-tse, tao te ching. çin, m.ö yaklaşık 600

kaos tüm bu mitlerde birbiriyle ilişkili anlamlara bürünüyor ve mitostan mitosa bir parça değişime uğrasa ya da kaos olarak adlandırılmasa bile bir taslak oluşturabiliyoruz basitçe. onunla ilgili mitolojik tüm bu öyküler ve tasarların çizdiği resim kaos'un binlerce yıl boyu bir çok farklı anlamlarla hep varoluşu önceleyen bir şey oluşunun betimlemeleri. belki de her şeyin bir başlangıcı olduğuna yönelik insansal alışkanlığımızın evren için tasarladığı başlangıç kaos. öylesi bir başlangıç ki insanoğlu tarihi boyunca kendi dışına taşma ve varoluşuyla arasındaki kabullenemeyişi aşma düşüyle sınırlarının ardını ve sınırsızlığı düşler. sonsuzluk, bu zamanın ve mekanın ötesindeki olmayan bir başka dünyanın düşü. var oluşundan memnun ol-a-mayan ve daha fazlasını isteyen insan için. ikarus'un düşü, ölüme doğru kanat açarken yaşama katlanamayışı değildi onu sürükleyen; yaşamdan daha fazlasını istemekti hakkı olduğuna inandığı. ve kaos sonsuzluğu ansıtmış insana ve hep o gücün parıltısıyla düşlemiş insan. her şeye dönüşen ve her şeyi oluşturma gücünü sonsuzluğu hissetmiş kaosta. sokrates'in "her türlü felsefenin ölüm üzerine bir düşünme olduğunu" söylediğini ansımayarak. kaos, boşluk, yokluk, hiçlik ve karanlığa kadar bir adım ileri gidilerek tanımlanabilir var ve yok arasındaki ilişkidir bu doğum ve dönüşümün betimlemesi. tekvinde, daha ilk satırlarda başlar bu anlamdaki ayrıştırma "başlangıçta allah gökleri ve yeri yarattı. ve yer ıssız ve boştu: ve engin yüzü üzerinde karanlık vardı; ve allah'ın ruhu suların yüzünde hareket ediyordu. ve allah dedi. işık olsun; ve ışık oldu. ve allah ışığın iyi olduğunu gördü; ve ışığı karanlıktan ayırdı." işık, karanlık ve kaosla kozmos arasındaki ilişki böyle sezilebilir kutsal kitaplarda. kudüs incil'inin eleştirel basımındaki bir dipnot aydınlatıyor:"işık, tanrı tarafından yaratılmıştır, karanlık(lar) öyle değildir(ler): onlar olumsuzlamadır." "karanlık, kapkaranlık, kaos belli ki tanrı'yı önceleyen bölgeler; kutsal metinlere göre, kur'anda da öyle: karanlıklar(ki hep çoğul kullanılırlar: az-zulumat) kayboluşun, inançsızlığın (ya da inanç öncesinin) alanını oluşturur." der enis batur ve eklemek gerekir tanrı öncesi, inanç öncesi yaratılış öncesidir aslında. tanrı hep vardır çünkü. karanlıklar ve kaos böylece kaynaşıp bir olurlar. ve önce karanlıklar vardı der kitap bunu perçinlercesine.
bu konudaki en ilginç görüşlerden biride carl sagan'a aittir;" kozmos, olmuş veya olan ya da olacak her şeydir. kozmos "düzen içinde bir evren" anlamında kullanılan yunanca bir sözcüktür ve bir bakıma "karmaşa" anlamına gelen khaos'un karşıtıdır. evreni oluşturan tüm canlı ve cansız varlıkların bir birleriyle derinden uyumlu bağların gizlerini içerir ve bu karmaşık ama gizemli bir incelikle işlenmiş bağlara karşı hayranlık ifade eden bir sözcüktür. biz hepimiz ne yapacakları önceden kestirilemeyen ve hoşnutsuzluklarından ötürü homurdanan tanrılara ilişkin hikayeler icat etmek suretiyle yaşam tehlikelerini göğüslemeye çabalayan insan kuşaklarının devamıyız. uzun bir süre için insanoğlunun olup bitenleri anlama içgüdüsü, homeros zamanının yunanistan'ında olduğu gibi, kolaya kaçan dinsel açıklamalar yüzünden köreltildi. o zamanki yunan'da gök tanrısı vardı, yer tanrısı vardı, gökgürültüsü tanrısı, aşk tanrısı, savaş tanrısı, ateş tanrısı ve zaman tanrısı vardı. evrenin ipleri görülmeyen ve inceleme konusu yapılmayan bir tanrının ya da tanrıların elinde olan bir kukla durumunda olduğu kavramı, insanları binlerce yıl baskısı altında tuttu ve bazılarımızı halende tutuyor." der. bu eleştiriyel bakışla bir başka yönüne dikkat çeker: düzen ve düzensizlik arasında kaos'un bir tür gebelik sürecinde olmayandan oluşa geçiş, var olan karmaşanın yeni varlığa dönüşümünün; dünyanın, düzenin kaynaklarının sorgulanmaması için oluşturulan bir kavram oluşuna. varoluşun temel sorusu için hem mitlerde hem de kutsal kitaplarda cevap olarak tasarlandığına ilişkin bir kaçıştır kaos. ve yaşamın kendi içinde düzenden düzensizliğe akışı. bizimse bunu yaşamda kaos olarak nitelememizde bir başka bakış açısı. çünkü yaşam kontrolsüzce akar, biz insanlar hükmetmeye çabaladıkça her adımımızın önünde gidilecek yeni yerler ve kontrol edilebilecek uçsuz bucaksız yaşam yüzlerce patikasıyla inatla durmaktadır.

kaos kelimesini dilsel ve kökensel anlamları dışına taşıran yine biz insanlarız, onu düzensizlikten, karmaşaya, bilinmezlikten, kontrol edilemezlikten, çaresizliğe kadar zaman zaman bir çığlık olarak da güncel dilde kullanarak yeni anlamlar katıp değiştiriyoruz. kaos bir bilinmezlik taşır tıpkı birlikte andığımız karanlık gibi oysa karmaşa düzenin mutlak öncülüdür, ve düzen bir öncül gereksir. düzenlemek değişmek için. her ölümün aslında bir doğumu muştulaması gibi. yıkılan ve yok olan her şey bir varoluşun habercisidir. insanlar ölürler toprağa karışır ve toprak yaşam sunar. yıldızlar ölür başka yıldızların doğması için. bayrak yarışına benzer hayat onu birinden alırız ve başka birine vermek düşer bize de tıpkı sevgi gibi. düzen düzensizliğe eğilimlidir, düzensizlikse kendi garip (ki bu gariplik bizim bilemeyişimizdir) içselliği içinde bir düzene gebedir. insanoğlu bilemediğinde bilemeyişi karşısında öyle çok mazeret ve eğretilemeler kurgular ki kendi bilemeyişi kendi kaos'u kararsızlığı ve bilgisizliğidir. ve bunu içsel kaos olarak dışa vurur bir anlamda.

yaşamlarında her şeyin bir günde değiştiği kahramanların bir sabah uyanıp yıllar boyu yaşadıkları dünyayı ilk kez başka bir biçimde algıladıklarını gördüğümüz kafka'dan, sarte, camus ve perec'e kadar bir çok yazarın romanlarında rastlarız böyle bir duruma. kafka'da fiziksel bir değişimken bu, sarte'da kahramanın duyumsadığı katlanılmaz kokudur, camus'ta varolmanın ve hissetmenin gerçeğiyle dışa vurulan sorumsuzluk ve iradesizlik, perec'de yorgunluğun örtüsü altındaki kayıtsızlık. ama hepsi yaşamdaki bir yitikliğin ve kayboluşlarının, anlamlandıramadıkları şeyin içinde arayış ve ara-ya-mayışlarını sürdürürler, kontrol edemeyiş ve kayıplıklarıyla. bir tür kaos mudur bu? ve onun varlığına katlanış biçimi. yaşamın içinde yaşama provaları.

toplumlarda kendini oluşturan bireylerden farklı değildirler aslında. bireylerin karmaşaları değişip büyüyerek yansır kendine dönen dalgalanmalar olarak ekonomide, toplumsal olgu, olay ve davranışlarda. bu olguyu en iyi elias canetti'nin bir tiyatro oyununda görürüz bilme isteğinin oldukça düzenli bir ütopik toplumdan; karmaşa ve terörün hakim olduğu "kaotik" topluma sürüklediği oyunda kahraman şunu sorar kendine yüksek sesle "ben ne yaptım?" ve yanıtını oyun boyu sağduyusu ve bilgisine güvendiği ihtiyar adamdan alır "olması gereken buydu" der. doğruluğunu ya da yanlışlığını burada tartışmak istemediğim ihtiyar bilmektedir. bir düzenden bir başka düzene geçişin dinamiğini insanoğlunun doğasına uzak olmayan bu çelişkiyi, kan ve savaşlarla dolu insanlık tarihine bakıp.

sanatcı içinse büyük bir önem taşır kaos, karanlık rahimdir. platon'un dediği gibi bir mimesis olarak başlayan sanat bugün yaratmakla nitelenerek bir çok tartışmaları hala kişiliğinde barındırsa da yaratı olma niteliğiyle kaos ve karanlığın bir uzantısı, varlığının bir biçimi olarak bu kültün rahipleri olan sanatçıları kutsayıp besleyen gizemli nehirdir kaos ve karanlık. talboth'un dediği gibi insan ışıktan yanadır sanatçıysa karanlıktan. bilinmez karanlıklardan damıtır en inanılmazı. yaşamdan çok ölüme dönüktür yüzü mayakovski'nin dediği gibi. yaratmak çünkü sanatsal anlamda kaos'u düzenleyip mitlerle eş anlamlı biçimde yeni bir şey oluşturmaktır. ve sanat'ın bir tanımının da "düzenlenmiş kaos" olduğunu unutmamak gerekir.

"her şey iki insan arasında başlar" i. bachmann'ın dediği gibi: sevgi, nefret, korku, faşizm, kaos. iki ayrı benleğin birbirlerinden özgür olarak kurdukları organizmadır ilişki: iki düzenin ortak paylaşım ve etkileşimlerinin ardında özgürce beslenen bir canlıdır. ve her canlı gibi kendini oluşturan beden ve ruha bağımlıdır. bu süreçte yer eder insan yaşamına kaos ya da kozmos. iki ayrı benleğin ve iki farklı ruhun kendi varlıkları dışında yeni bir varlık oluşturması sırasında.

insanlar çok genel kavramları bazen acılı bazense şanslı biçimde sandığımızdan çok önce kurgular ve oluştururlar; bu düzen içsel dünyamızdan dışımızdaki dünyaya sızar ve taşar. bu etkileşimde çatışma; iki düzenin birbirine karşı gelmesi, içimizdeki dünya ve dışımızdaki fark belki kaos, yaşam, insanlar ve kontrolsüz değişkenler bileşkesi. yıllar yılı, ince hatlarını işlediğimiz yaşamımız ve kişiliğimizdeki uyumsuzluk belki de kaos anlaşılmamak. anlamlandırılamayan, adlandırılamayan şey.

georges perec'in yapboz (puzzle) teorisindeki gibi, yaşam aslında bir yapboz gibi algılanabilir ve onu düzenleyip oluştururken tek tek parçaların anlamları bütün içindeki yerlerine göre gerçekleniyor ve onlara bakışımızın önemi ortaya çıkıyor. bir parçayı yerine yerleştirdiğimizde bir süre sonra, belki çok sonra o parçanın ait olmadığı bir yere yerleştirildiğini bütüne ya da bütünün bir bölümüne baktığımızda anlıyabiliriz ancak. "yalnızca bir araya getirilmiş parçalar bir anlam ve okunabilirlik niteliği kazanacaktır: yapboz parçalarını tek tek ele almanın hiç bir anlamı yoktur; bu olanaksız bir bir sorudan başka birşey değildir, donuk saydamsız bir meydan okumadır; ama dakikalar sonra ve birçok hatadan sonra ya da güçlü bir esinle yarım dakikalık bir süre içinde parçalardan biriyle yanıbaşındaki arasında bir bağ kurdunuz mu, parça kaybolur ve bir parça olarak varlığını sürdürmez artık." doğru yerde resim ya da tasar içindeki yerini almış ve kaostan sıyrılmıştır. "bu ilişkiden önce gelen büyük zorluk yapboz (puzzle) -muamma sözcüğünün ingilizcede yalnızca "artık varlık nedeni olmayan" değil bir açıklık ve gerçeklik durumu kazandıkça "hiçbir zaman var olmamış" anlamına gelmiş olması galiba: sihirli bir biçimde birleştirilen iki parça hem teklik olmuştur hem de hata, duraksama, bunalım ve bekleyiş kaynağı..."

bilinmezlik olarak çıkar karşımıza m. ende'nin kitaplarında. bitmeyecek öyküde fantazya'yı kaplayıp yok eden, b.b.b'nin hiçlik olarak adlandırdığı ende'nin düşlere inançsızlık diye nitelendirdiği şey. momo'daki sisler ve duman adamlar. hep bir düş kalesi vardır karşısında: arayış. ve kaos surları aşındıran olumsuzluk ve yokediciliktir.

a. camus'ta yaşam içindeki hiç'tir. anne'sinin "ne düşünüyorsun?" sorusuna büyük bir içtenlikle cevap verirken "hiç" dediği gibi "hiç" der camus annesinden kalan mirasla. "hiç birşey" gerçektende bu uyumsuz ve rahatsızlığı tüm yaşamı boyunca taşır camus. "bütün büyük eylemlerin, bütün büyük düşüncelerin önemsiz bir başlangıcı vardır. uyumsuzlukta da böyledir. özellikle uyumsuz dünya soyluluğunu bu zavallı doğuştan alır." der sisyphos söyleminde.

kavramlar düşüncelerimizin yapısal birimleridir. biz insanlar düşünürken yalnızca yapısal birimleri değil, yapıları da kullanırız. bu yapıları da "model" olarak adlandırırız. yaşamla ilgili binlerce model oluşturulmuştur insanlık tarihi boyunca. bir meşe ağacının palamuttan çıktığı gibi büyüyen bir canlı organizmadan, birbirine belli biçimlerde bağlanmış çeşitli hareketli parçaları olan bir makinaya kadar; ya da bir puzzle olarak değişen yaşam modelleri ortaya konmuştur. bu modeller çoğu kez bizim haberimiz olmadan düşüncemizi çeşitli şekillerde etkilemekte, şekillendirmekte ve sınırlamaktadır. ve bizler kavramları bağlı olduğumuz dışsal ve içsel modellere göre tanımlar, hisseder ve yaşarız. bazen hapishanelerimizde, bazense sonsuz bozkırlarda. belki de sadece bu modellerin içinde dolaştık kaos'u anlamak ve anlamlandırmak için. kimimiz için saçmayken, kimimizse olumlu olarak değerlendirdik kaos'un bazı görünümlerini pseudo ya da gerçel. oysa hepimiz aynı yaşamdan bakmıştık kaos'a. belki bakılabilecek bir çok açıyı da atladık bilerek ya da bil-e-meyerek, olası bizim penceremizdendi bu.
"şimdi kapattığım kapılara, pencereleri de ekliyorum, sonsuz karanlığı ve kaos'u içime çekmek için. nicedir duyumsadığım dışımdaki uyumsuzluğu damıtmaya."
birçok anlamı içinden geçtik kaos'un bir sözcüğe yüklenmiş onlarca anlamdan bir kaçıydı zamanın içinden geçerken. ve anlamlar devam ediyor, edecek biz onları bir bir kaldırıp altındaki anlama ulaşmak isterken altın anlamı yakalayabilme çabası bütün arayışımız.

"kaos yaşamdır, düşler tek ülkedir sığınılabilecek. umudun atlılarının gölgelerinde."
talboth

1999

(kandil - 6 Mayıs 2005 01:49)