yıllardır sözleri akıllara ziyan self help kitaplarında yerli yersiz alıntılanıp duruyorsa, bu onun suçu değil.

o şimdi, hindistan’ın bağımsızlığından altmış yıl kadar sonra, "mahatma" ünvanından yavaş yavaş sıyrılan ve ilk adı olan "mohandas"a kavuşan adam.

azizliğin, melekliğin ağır yaldızından kurtulup otobiyografisinde sürekli altını çizdiği “insan” konumuna erişen adam. gandhi’nin tevazusundaki biri için “hatasıyla, sevabıyla insan, ama bir dava uğruna baş koymuş, ömür tüketmiş, kendi özel hayatından yaptığı fedakarlıklarla halklarının geleceğine katkıda bulunmuş bir insan” sözü belki de yeterli bir tanım cümlesine denk düşüyor.

son iki yıldır ülkesinde üç film ve iki çok satan kitapla gündeme geldi gandhi. 2006 yılında gösterime giren, şimdi de dvd’si peynir ekmek gibi satılan lage raho munna bhai filminde, gandhi’nin ruhunu görmeyen başlayan bir adamın hikayesini eğlenceli bollywood klişelerinin çerçevesinde izledik.

hindistan’daki gandhi filmleri furyasının son ve en etkileyici örneği ise 2007 ağustosuna yetişen gandhi, my father. bu filmde ise büyük oğlu harilal gandhi’nin gözünden izledik “hindistan’ın babası”nı. daha fragmanlarda hikayenin özü belliydi. harilal gandhi’yi canlandıran aktör, “o, bütün hindistan’ın babasıydı. ama benim babam oldu mu?” diye soruyordu.

torunu profesör rajmohan gandhi ise bütün dünyanın “yüce ruh” namıyla bildiği dedesini ilk adıyla çağırdığı kitabı mohandas: a true story of a man, his people and an empire’da hem ülkesinin tarihi olaylarını, hem de ailesinin az bilinen yönlerini, sıkıntılarını anlatıyordu. kitabın yayıncısı olan penguin books of india’nın editörlerinden biri, “elbette ki rajmohan gandhi için onun adı mohandas. bir insan kucağında kıvrılıp uyuduğu dedesine nasıl mesafeli olabilir?” demişti.

gandhi, ingilizceye “an autobiography or my experiments with truth” adıyla çevrilen otobiyografik kitabında o kadar açık sözlüdür ki, gerdek gecesindeki utangaçlığını bile anlatmaktan çekinmez. doğduğu kastın geleneklerine uygun olarak 13 yaşında evlendirilmiş bir adam olarak toplumunun o günlerde eleştirilemeyen, eleştirildiğinde fanatiklerin ağır tepkilerini uyandıran yönlerini kendi hayatından örnekler vererek yermekten kaçınmaz. bizzat kendi sözlerinden anlarız ve emin oluruz ki; gandhi pasif direnişe inanır ama bir boynu bükük, bir ezik, kafasına vur, ekmeğini al insanı değildir. aslında taşıdığı değerlerden en büyüğü densizlik, saldırganlık, bönlük ihtiva etmeyen açık sözlülüğüdür belki de. günümüzde bir politikacı, bir lider için ne kadar nadide bir özellik...

fotoğrafı gerçek bir ifade biçimine dönüştüren margaret bourke-white’ın gandhi’yi, bu ömürdeki son demlerinde yakaladığı kareler “o ruhu” ne kadar iyi yansıtır...

30 ocak 1948’te bir zamanlar kendisinin bir hayranı ve takipçisi olan hinduist fanatik nathuram godse’nin kurşunlarıyla hayata veda eder mohandas karamçand gandhi.
yıllar öncesindeki açlık grevleri sonucunda bir çok bozukluğa uğramış küçük, cılız gövdesi yere düşerken, gandhi’nin son sözleri, “he ram, he ram” (tanrım, tanrım) olur.

şimdi bollywood onu kalıplaşmış törenler, klişe anma sözleri ile değil danslarla, parodilerle, hicivle; ülkesinde bugünün anaokulu çocukları onu bir aşılmaz duvar olarak değil, ilk adıyla, ailenin bir parçası gibi; bir çok genç insan onu ulaşılmaz bir put değil, etten kemikten ve buna rağmen de “elinden gelenin en iyisini yapmış” bir insan olarak görüyorsa, o zaman gandhi’nin son nefesinde çağırdığı tanrısının ona halkı nezdinde hakkını bütünüyle verdiğini söyleyebilir miyiz? “halkımın sesi, benim için tanrının sesidir”, demiş bir adam başka bir türlü bir şey ister miydi ki...

kaynaklar:

•gandhi, m. k.: an authography or the story of my experiments with truth : navajivan publishing house: ahmedabad 1984 (güceratçadan ingilizceye çeviren: mahadev desai)
•gandhi, rajmohan: mohandas: a true story of a man, his people and an empire: penguin books india: delhi 2007

(ribbons - 24 Ağustos 2007 15:17)