adının doğru telaffuzu "ayende"dir. ben de yeni öğrendim.

bir de, ölümünden hemen evvel sarayında, elinde silahı savaştığı kesinse de, ölümüne ilişkin iki rivayet söz konusudur. ilkine göre savaşırken saray muhafızları tarafından öldürülmüştür; ikincisine göre, daha fazla savaşamayacağını anlayarak tabancasının kurşununa kendisini hedef almıştır^*.

temsil ettiği sol partiler koalisyonunun adı "unidad popular" idi.
1970'teki seçimi hani neredeyse "kıl payı" kazanmıştır fakat iktidarı boyunca kökten birtakım değişikliklere gitmiştir. üç tanesi önemli:
* hemen bütün önemli sinaî kesimleri ulusallaştırmış ve bunlara "aréa de propiedad social", yani "toplumsal mülkiyet bölgesi" adını vermiş, istimlak etmiştir.
* frei'ın başlattığı toprak reformu sürecini hızlandırmış, ziraatle uğraşan hemen her kesimi toprak sahibi yapmıştır.
* gene frei'ın başlattığı sosyal güvenlik politikalarına hız kazandırmış, devletin eğitim, sağlık vs kesimlere çok daha ciddi katkı ve desteğini sağlamıştır.

çünkü allende'nin temel hedefi şuydu: sosyalizm'e evrilecek demokratik düzenin inşası. bu yüzden de ona göre devlet bir "estado popular" olmalıdır, yani halkın devleti.

fakat muvaffak olamadı. toprağı bol olsun. değerleri uğruna savaşarak ölen pek az haysiyetli insandan biriydi çünkü.

(zifir - 9 Aralık 2006 01:33)

katledilmeden önce ki son konuşmasının tamamı şöyledir:

bu size son seslenişim. hava kuvvetleri, portales ve corporacion radyolarının kulelerini bombaladı.

sözlerimde acının değil, ihanete uğramışlığın izi var. umarım bu sözlerim şili askeri olarak ettikleri yemine ihanet edenler, kendisini donanma komutanı tayin eden amiral merino, ve daha dün, hükümete sadakatini beyan ederek emniyet genel müdürlüğüne getirilen kalpsiz bay mendoza için ahlaki bir ceza olur.

bu gerçekler karşısında, emekçilere söyleyecek bir tek şeyim kaldı: istifa etmeyeceğim! bu tarihi anda, insanların bağlılığını hayatımla ödeyeceğim. eminim ki şu anda binlerce şililinin asil vicdanına ektiğimiz tohum sonsuza kadar yaşayacak.

güçleri var, bizi ezebilirler. ancak, toplumsal süreçler ne suç işleyerek, ne de güç kullanarak durdurulabilir. tarih bizimdir, ve tarihi insanlar yaratacak.

ülkemin emekçileri: adalete beslenen yüce arzuya sadece tercüman olmuş, anayasaya ve kanunlara saygı duyacağına söz vermiş bir adama gösterdiğiniz sadakat ve beslediğiniz güven için size teşekkür etmek istiyorum. sözlerimi tuttum.

şu an size söyleyebileceğim son şey şudur: yabancı sermaye ve emperyalizm, gerici unsurlarla birleşerek, varlık ve ayrıcalıklarını korumak uğruna silahlı kuvvetlerin geleneklerini bozmalarına neden oldu. general schneider ve aynı güçlerin elinde oyuncak olan komutan araya şu anda evlerinde yönetimi ele geçirmeyi bekliyorlar.

herkesten önce ülkemin alçakgönüllü kadınlarına sesleniyorum. bize inanmış olan, herkesten çok çalışan kadınlara, çocuklarına verdiğimiz değerin farkında olan annelere.

ülkemizin meslek sahiplerine sesleniyorum, vatanını seven meslek sahiplerine, kapitalist çevrelerin kendilerine sunduğu avantajları savunarak, sosyal sınıf ayırımı gözeterek okullarda kışkırtmalara girişenlere karşı mücadele veren meslek sahiplerine.

gençlere sesleniyorum. şarkı söyleyen, mücadelemize neşe ve ruh katan gençlere. şilili erkeklere sesleniyorum: emekçilere, köylülere, aydınlara, faşizmin ülkemize el koymasıyla zulme uğrayacak olanlara: teröristler, sesini yükseltmekle yükümlü olanların sessizlikleri karşısında köprüleri havaya uçurdu, tren raylarını kesti, petrol ve mazot borularını mahvetti.

tarih onları yargılayacak.

magallanes radyosu büyük ihtimalle susturulacak ve durgun sesim size ulaşamayacak: bu önemli değil. siz beni duymaya devam edeceksiniz. her zaman yanı başınızda olacağım. en azından, şerefli ve sadık bir adam olarak hafızalarınızda kalacağım.

ülkemin emekçileri: şili'ye ve şili'nin alın yazısına inanıyorum. vatan hainliğinin egemenliğini kurduğu bu kara ve acı anın üstesinden başkaları gelecek.

bilin ki çok yakında, çok daha iyi bir toplum yaratmak üzere özgürce yürüyeceksiniz.

yaşasın şili! yaşasın şilililer! yaşasın emekçiler! bunlar benim son sözlerim. fedakarlığımın boşa çıkmayacağına eminim. bu en azından suçu, korkaklığı ve hainliği cezalandıracak ahlaki bir ders olacaktır.

(yum cimih - 14 Aralık 2007 15:45)

salvador, şili eski başkanı.
varlıklı bi ailede büyümüş, genç yaşta sazı eline alarak, marksist olarak kurduğu parti ile seçimlere katılmıştır.
yasadışı komünist desteği aldığından oyları kabul edilmemiş, 1970 e kadar, kıçını yırtmış, yüzde 36 oy ile başkan olmuştur.
sağ bazlı kongre bu solcuyu tanımadıysa da halk tanımıştır.
bakır madenlerini itt nin elinden alıp halka açmak gibi olağanüstü bir girişiminin akabinde cia desteğinde pinochet darbesiyle ofisinde ölmek durumunda kalmıştır.
kaynakların tarafına göre, intihar etmiş ya da kahramanca vuruşurken öldürülmüştür.
1990 a kadar bundan halkın haberi olmamış(mış).

(otisabi - 17 Nisan 2000 01:36)

asıl adı "salvador allende gossens" olan ve batılı devletler içerisinde serbest seçimle iktidara gelen ilk marksist devlet başkanıdır allende.

benim için ise allende’dir. şili’dir. şili’yi sevme nedenimdir !
halkların allende’sidir!

zengin bir ailenin oğluydu allende. engels ya da che gibi, o da üst tabaka bir aileden geliyordu. üniversiteye giderken (tıp okuyordu) sol ile tanıştı..
öğrencilik yıllarında diktakör carlos ibanez´e karşı mücadele ederken tutuklandı. birkaç yıl sonra ise marksist komünist partiyi kurdu büyük uğraşlar sonucunda..

o yoksulların başkanıydı, evet.
hep öyle anıldı. toplumun fakir kesimi ile hep birlikte oldu. bu nedenle de onların gönlünü ve oylarını aldı bir zaman sonra.

allende için şili sosyalist bir işçi cumhuriyeti olacaktı. hayali ve belki de ütopyası bu idi.. özel mülkü yok edecekti. en düşük geliri olan insanların maaşlarını arttırdı bu yüzden.
yabancı işletmeleri devletleştirdi. küba ile demokratik ilişkileri kurdu ve hatta güçlendirdi.

sonra ne mi oldu ?

maalesef işçi sınıfının egemenliğinde bir cumhuriyet kurma hayalini hiç gerçekleştiremedi allende..
göreve başlamasından sadece üç yıl sonra askerler, onun başkanlığındaki sosyalist iktidarı bir darbe ile ortadan kaldırdı. onu deviren pinochet’yi, allende kendi elleri ile getirmişti ordunun başına..
o, yani yoksulların başkanı allende, görevinin başında iken, faşistlerle kıran kırana çarpışarak öldü..son dakikasına kadar da asla yılmadı..

onu öldüren ve şili'nin geleceğini karartanlar, başarılı da oldular sonrasında.. şili kan gölüne döndü. milyonlarca insan işkence tezgahlarından geçirildi, faili meçhul oldu binlercesi.. abd’nin parmağı büyüktü elbette darbede..12 eylül 1980’de de aynı çocuklar (!) gerçekleştirmemiş miydi bizim darbeyi, bu topraklarda?

darbe çocukları ve kayıp kuşaklar olarak yaşadık bizde hayatımızın büyük bir bölümünü..

"onlar bize a’yı, b’yi, c’yi öğretti, che’ yi ise biz öğrendik”…

yaşasın allende!..

(kelebeklerinviziltisi - 19 Nisan 2011 21:31)

ölmemiş katledilmiştir.

amerika'nın alenen işlediği cinayetlerden birinin ürünüdür.

(darknum - 1 Mayıs 2003 19:02)

bana "şili nedir?" deseler cevabım olan adamdır...

çünkü şili, salvador allende' dir.

allende, ülkesinin önemli zenginlik kaynağı olan bakırı millileştirdiği için katledildi. öldürülürken bulunduğu yapı, dünyanın teknik gelişmesi sayesinde, şilili pilotlarca havadan bombalandı.

çok konuşmayı sevmezdi ama halk yığınları karşısında, yorulmak bilmeden, apaçık konuşurdu, olduğu gibi. neruda' nın kadim dostu idi.
diktatörlüğün karşısındaydı. başına geçtiği ülkede, her şeyi bilen güçlü bir işçi sınıfı bulmuştu zaten.

engels gibi, işçi sınıfında yetişmemişti ama sömürücülerin engellemelerine ve tüm ahlaksızlıklarına karşın mücadele ediyordu.
sadece bakır kaynaklarının millileştirilmesi bile şili tarihi için çok ama çok önemlidir !

tekelciliğin yıkılması ve iyi bir tarım reformu da cabasıdır.

neruda ' dan gelsin yeniden;

"allende ' nin eseri ve sönmez milli değerde başarıları, kurtuluşumuzun düşmanlarını öfkelendirdi. bu buhranın trajik içeriği, hükümet sarayının bombalanmasını açıklar. nazi hava kuvvetlerinin korunmasız yabancı şehirlere, ispanya, ingiltere ve rusya' ya karşı yıldırım savaşını hatırlatır. şimdi de, şili' de aynı cinayet işlendi. şili pilotları, dalış uçuşlarıyla saldırdılar saraya; ülkede iki yüzyıl boyunca yurttaş hayatının merkezi olmuş hükümet sarayına....

anılarım için bu satırları çabuk çabuk yazıyorum. yoldaşım başkan allende' nin ölümüyle sonuçlanan o çileden çıkarıcı olaylardan sonra öldürülmesinin nedenini 3 gün gizlediler. ölüsünü gizlice gömdüler. o ölümsüz ölünün mezarına kadar sadece dul eşine izin verdiler birlikte gitmesi için. saldırganların yazdığına göre, ölü olarak bulunduğunda, kendi eliyle canına kıydığının apaçık belirtileri varmış! fakat yabancı ülkelerde yazılanlar bambaşkaydı. hava bombardımanından hemen sonra tanklar saldırıya geçmişti. tek bir adama karşı korkmadan savaşabilmek için pek çok tank kullanıldı. şili cumhurbaşkanı salvador allende, onları çalışma odasında bekliyordu. yüce yüreğinden başka kimsesi yoktu o anda. dumanlar ve alevler her yanını sarmıştı.

saldırganlar böylesi bir olanaktan yararlanmalıydılar. saldırganların onu makineli tüfekle biçmesi gerekti.

çünkü o görevini bırakmamıştı.

cesedi bir yerlerde gizlice gömüldü.

bütün dünyanın acısını yüreğinde taşıyan tek bir kadın vardı ceset gömülmeye götürülürken. o ünlülerin ünlüsü insan, makineli tüfeklerin kurşunlarıyla delik deşik edilmişti. şili ' ye bir kez daha ihanet etmiş şili kurşunları ile...."

(kelebeklerinviziltisi - 27 Eylül 2012 13:53)

ölümünün hikayesi nerde duyulsa dinlense gözleri yaşartan, tüyleri diken diken eden görkemli bir insan...
kimi der ki bombalanan başkanlık sarayını terketmeyerek ölümü karşılamıştır, kimi der ki sarayın önünde, yaklaşan tanklara kurşun atarken öldürülmüştür...
nasıl olursa olsun...

önünde saygıyla eğiliyoruz...

(mithrandir - 12 Eylül 2004 00:03)

allende allende

ölüm birden boşalmasıdır insanın kendisinden
gizli titreşimler uçar belki boşlukta sesinden

güneş vurunca parıldar görünmez ayak izleri ki
beyhude korularda eski bir yaz gezmesinden

solgun bir gülümseme hani ay büyürken görünür
aynalarda bırakılmış nice yüz birikintisinden

artık hiç olmasa da sonbahar penceresinde o
camların buğulanması her akşam nefesinden

kimsesiz bahçelerde besbelli yalnız dolaştığı
rüzgârsız akşamüstleri yaprakların ürpermesinden

duyulur ardında bıraktığı hayallerin gürültüsü
sinsi bir deprem gibi camları titretmesinden

masasına gelip gittiği açıkça anlaşılır
daktilosu çalışmasa da şeridinin eskimesinden

durduğu yerde patlaması mürekkep hokkalarının
ömrünce biriktirdiği sosyalist öfkesinden

ne kadar yok etse ölüm vuruşu göklerde yankılanan
kocaman bir yürek kalır şili'nin allende'sinden
attila ilhan

(itaatsiz - 22 Eylül 2004 17:16)

allende'nin demokratik bir şekilde, köy köy dolaşararak 20 yıllık bir kampanya sonucu iktidara gelişini anlatan belgesel. dönemin amerikan büyük elçisinin yaptığı çarpıcı açıklamalar, nixon'un allende'den orospu çocuğu diye bahsetmesi, ordudaki allende yanlısı generale suikast düzenlenmesi, amerika'nın organize ettiği darbe, darbe önlenebilir miydi... öğrenecek çok şey var.

(merhum - 4 Nisan 2005 11:26)

che nin, aynı hayali farklı yollardan gerçekleştirmek isteyen dostum, diye hitap ettiği şili eski başkanı. allende nin yolu farklıydı, çünkü o silahsız ve insan öldürmeden de amacına ulaşabileceğini düşünüyordu. ulaştı da. ancak daha sonra o reddettiği silahların karşısında hayatını kaybetti. şili'de hala sevgiyle, saygıyla anılır, evlerin duvarlarına resimleri asılır.

(mandala - 15 Nisan 2006 13:41)