son bir haftada 3 farkli yazar bu eyaletle ilgili bilgi almak icin ozel mesaj yoluyla bana ulasti. madem son donemde bu eyaletin popularitesi bu kadar artti ve bu kadar merak ediliyor, hakkinda ufak bir yazi yazayim da bilgilerimi paylasayim.

amerika'nin belki de en underrated eyaleti olan ve california'nin dibinde olmasina ragmen california'nin yaptigi karizmanin 10'da birine bile sahip olmayan (aslinda bu iyi tarafi cunku deli gibi goc almiyor; iki yil sonra gelen edit: artik aliyor) oregon eyaleti hem cografi hem de kulturel olarak 2 parcaya ayrilmistir. eyaletin onemli bir kismi i-5 karayolunun etrafinda toplanirken diger kismi da us-101 karayolunun etrafinda toplanmistir. i-5 genel olarak california ve oregon'un ic kisimlarini kateder ve bol bol orman ve tarla manzarasi gosterir. us-101 ise amerika'nin, hatta belki de dunyanin sayili dogal guzelliklerinden birine sahnedir, bati sahil seridini boydan boya gezdirir.

oregon'da goze carpan bir tane buyuk sehir var, o da portland. eyalette portland disindaki hemen hemen tum sehirler ya koydur ya ufak-orta boyda kasabadir. yani simpsons gibi herkesin birbirini tanidigi, ufak kasaba hayati yasamak isteyenler icin oregon'un bir cok kasabasi birebirdir. oregon iklim ve bitki ortusu olarak turkiye'deki karadenizi cagristirir, hem daglariyla, hem ormanlariyla hem de ucsuz bucaksiz plajlariyla dikkat ceker. boylesine doga guzelligi olan bir eyalette outdoor aktiviteler de bitmek tukenmek bilmeyecektir. zaten columbia sportswear, adidas usa ve nike gibi sirketlerin genel merkezi de oregon'dadir.

oregon'da satis vergisi (tam olarak karsilamasa da turkiye'de kdv'ye tekabul ediyor) %0 ama gelir vergisi diger eyaletlere gore daha yuksek. zaten oregon iki cesit insani kendine cekiyor, 1) kucuk kasabalarda huzur arayan emekliler, 2) portland ve cevresindeki hipster yasam stiline baglanan gencler.

yukarda bahsettigim uzre turkiye'deki karadeniz bolgesini andiran oregon'un iklimi dort mevsim yagislidir. ozellikle us-101 civarinda iklim cok yumusak ve hava ne bunaltici derecede sicak, ne de bayacak kadar soguk oluyor. genel olarak kislar hafif soguk ve yagmurlu, yazlar ilik ve yagmurlu geciyor ve kisin yagan yagmur miktari yaza gore daha fazla.

insanlar genelde doga sporlarina, road trip'e, kampa gitmeye, daga tirmanmaya, rafting gibi sporlara merak salan oregon abd'de suc oranlarinin en dusuk oldugu yerlerden biri olsa da macera yasamak icin olanaklar oldukca fazladir.

oregon kucuk kasabalarin yogun oldugu bir yer olsa da gayet liberal bir nufusa sahiptir. ozellikle portland'in nufusu liberallik konusunda boston, new york, san francisco gibi sehirlerle yarisir. bunun disinda kucuk kasabalarda da amerika'nin diger kucuk kasabalarina gore demokratlar daha fazla oy toplarlar. genelde yasli nufus dindar ve muhafazakardir ama irkcilik amerika'nin diger yerlerine gore cok daha az gorulur.

oregon'un en buyuk sorunlarindan biri gelir vergileri ve sirket vergileri yuksek oldugu icin sirketlerin burayi pek tercih etmemesidir. bu yuzden oregon'da is olanaklari biraz kisitlidir. oregon'da portland haric pek gece hayati beklemeyin, bu eyalet daha cok doga sporlariyla ve kamp yapmayla ilgilenen insanlari ceker. kasabalarda gece hayati yok denecek kadar azdir.

oregon'un en sevdigim taraflarindan biri us-101 uzerinde 40-50 yildir tutunmaya calisan yerel esnaf. bazen yol kenarinda bir cikolataci goruyorsunuz, iceri girdiginizde sirin bir amca ve teyze goruyorsunuz. sizinle cok iyi bir sekilde ilgileniyorlar ve yaptiginiz ufak muhabbette elemanlarin 20 yasinda actiklari dukkani hala islettigini ogreniyorsunuz. eyaletin bir cok yerinde eski yatlarin ve batik gemilerin kiyiya vurdurulup hediye esya satan dukkan veya restorant haline getirildigini de goruyorsunuz.

oregon'un guneyindeki california ve kuzeyindeki washington state deli gibi pahaliyken hayat sartlari bu eyalette oldukca uygun. bunun sebeplerinden biri de is imkanlari az oldugu icin genelde emekli veya ogrencilerin burada yasamasi. oregon genelde kapali havaya sahip oldugu icin (ve disardan fazla goc almadigi icin) amerika'nin en acik tenli insanlarina sahip eyaletlerinden biridir. bazen sokakta dolasirken goreceginiz beyaz tenli, guler yuzlu insanlar hayalet gordugunuzu dusunmenize sebep olabilir.

okyanus, ormanlar, daglar yetmezmis gibi oregon ayni zamanda cok sayida gol ve nehirle beslenmektedir. ozellikle eyaletin her tarafina yayilmis olan krater goller mutlaka gorulmelidir. insanlar haftasonlari nehir ve gol kenarlarina akarlar ve kamp yerleri kamyonetlerle dolup tasar. oregon'un bu sekilde kendine ait bir kulturu var.

oregon hem dogal guzellikleri, hem bitki ortusu, hem insanlari, hem de kulturuyle ile iskandinav ulkelerini andiriyor. tabi oregon'un iskandinav ulkeleri gibi pahali olmamasi, havasinin asiri soguk olmamasi, 6 ay boyunca karanlikta kalmamasi ve herkesin ingilizce konusmasi iyi bir avantaj. oregon'a "amerika'nin norvec'i" desek yanilmis olmayiz.

oregon'dan bazi resimler:

https://www.flickr.com/…estingness-desc&text=oregon

(diesel1907 - 7 Haziran 2014 01:34)

yuzolcumu olarak turkiye'deki marmara, akdeniz ve ege bolgelerinin toplami buyuklugunde olmasina ragmen nufusu sadece 4 milyon olan, abd'de dogasi en iyi korunan, tum kanunlarin "dogayi koruyalim" mantigiyla yapildigi ve 1600'lerde beyaz insan ilk ayak bastiginda ne kadar ormana sahipse hala o kadar ormana sahip olan belki de tek abd eyaleti olan guzel eyalet. bu eyaletin cografi ve kulturel olarak avrupa'daki karsiligi olsa olsa norvec olmalidir ve eyaletin norvec'e gore bazi artilari da mevcut. ornegin iklimi cok daha yumusak ve kisin aylarca gece karanligina burunmuyor.

son donemde bu eyalet ozellikle portlandia dizisiyle beraber inanilmaz bir popularite kazandi. california'da kalabaliktan, hava kirliliginden, pahaliliktan ve yuksek suc oranlarindan bikan amerikalilar buraya akin etmeye basladi. simdi de sosyal medyada "yeter artik, oregon'u ovmeyin, herkes buraya tasinmasin" geyikleri donmeye basladi (google'da "stop telling people how great oregon is" diye aratinca suruyle materyal cikiyor). yine de insan bu eyaleti ovmeye doyamiyor.

gunluk hayatta her gun gecilen yollarin bile soyle oldugu bir eyalet ovulmez mi? http://goo.gl/skv2bf

(bkz: sagol canim ovdum de geldim)

https://pbs.twimg.com/media/avl0pyjcaaey-zh.jpg

oregon'u abd'nin belki de en yasanabilir eyaleti (ve dunya'nin en yasanabilir yerlerinden biri) yapan bazi sebepler:

1.) havasi ne cok soguk ne cok sicak. okyanus kenarinda oldugu icin havasi yaz-kis iliman ve yumusak olan oregon zaman zaman cok yagmur aldigi icin elestirilse de komsusu olan california'daki gibi kuraklik ve su sikintisi cekmemesi buyuk bir avantaj. yazin hava sicakligi 25-30 civarinda dolasiyor ve abd'nin cogu bolgelerini saran bunaltici sicaga burada rastlanmiyor. kisin da ulkenin onemli bir kismi -10 -20 gibi soguklarla bogusuyorken oregon'da hava 10 derece civarinda seyrediyor. yilda toplam 5 gun klima kullaniyoruz, 10 gun kadar isitici kullaniyoruz ve geri kalan 350 gun gayet oda sicakliginda yasaniyor.

2.) oregon'da eyalet tarafindan ozel olarak belirlenmis toplam 2 bin kamp alani var. her haftasonu eyaletin baska bir kamp merkezinde takilsaniz tum yerleri tamamlamaniz 38 yil suruyor. ozellikle doga tutkunlari icin eyalette yapilacaklar bitmek tukenmek bilmiyor. nike, adidas, columbia gibi sirketlerin ana uslerinin burada olmasi bile bazi seyleri aciklar nitelikte. eyaletin herhangi bir yolunda ilerlerken karsiniza cikan her 3-4 aractan birinin arkasinda karavan olmasi sizi sasirtmasin. eyalette o park senin, bu park benim gezen ve omrunu buna adayan binlerce insan var.

3.) oregon abd'nin politik olarak "kurtarilmis bolgelerinden" biri. burada cumhuriyetcilere yok denecek kadar az oy cikiyor ve eyaleti 30 yildir demokratlar yonetiyor. eyaletin su anki valisi kate brown sadece abd'deki nadir kadin valilerden biri degil ayni zamanda bir lezbiyen. 2000'li yillarda portland'in her yerinde bush karsiti pankartlar ve dovizler gormek mumkundu. mesela 2004 yilinda sehrin en islek caddelerinden birinde devasa bir pankart uzerinde bush ve hitler'in yanyana resimlerinin altinda "same shit, different asshole" yaziyordu ve bu pankarti kimse kaldirmaya calismadi. ayrica abd genelinde secime katilim orani %50'lerdeyken oregon genelinde %64, portland civarinda %70'in uzerinde. yani halki bazi konularda abd ortalamasina gore daha bilincli ve katilimci.

4.) oregon abd'de agaclarin en yogun ve en uzun boylu oldugu eyalet. burada bazi agaclarin boylarinin 70-80 metreye kadar ciktigi biliniyor ve eyalet ormanlarda hektar basina dusen agac olarak da en ustlerde. 1600'lerde beyaz adam amerika'ya ayak bastiginda ulkenin bir ucundan bir ucuna kadar ormanlarla kapliymis (arizona-new mexico-utah bolgesindeki col alanlari saymazsak). bugun 1600'lerden kalma orjinal ormanlarini hala koruyabilen 3-4 eyalet var ve bunlardan biri oregon. 1960'larda eyalette ormancilik ve odunculuk endustrisi epeyce gelismis ama sonradan cikartilan kanunlarla bunlara buyuk olcude sinirlama getirilmis. gunumuzde kesilen her agacin yerine eyaletin belirledigi bir yere yeni agaclar dikmek zorundasiniz ve sadece belli basli yerlerde agac kesimine (o da cok sinirli olarak) izin verilyor. zaten eyaletteki ormanlarin %90'i federal devletin korumasi altinda.

5.) oregon hava, su, cevre kirliliginin en az seviyede oldugu eyaletlerden biridir. abd'de cesme suyunun guvenle icilebilecegi, insanin aldigi her nefesten zevk aldigi, sokaklarda saatlerce dolassa bir parca cop bulamayacagi az sayida eyaletten biridir. ayrica abd bunyesinde geri donusume en fazla butce ayiran birkac eyaletten biridir.

6.) oregon abd'de pasifik okyanusuna kiyisi olan 3 eyaletten biridir. eyaletin pasifik okyanusuna olan kiyisi 500 km civarinda ve bu kiyi seridi boyunca mevcut plajlarin tamami halka acik. otellerin veya restorantlarin plajlarin dibine isletme kurmasi serbest ama plaji halka kapatmalari yasak. yani bir vatandas olarak plajin dibinde bir otel varsa otelin etrafindan dolasip plaji rahatca kullanabiliyorsunuz. hatta bir cok plajda otellerin hemen onunde cadir kurup kamp yapan vatandaslar mevcut ve oteller bunlara tek kelime laf edemiyor. oregon plajlarin istisnasiz tamaminin kayitsiz sartsiz olarak halka acik oldugu tek eyaletmis.

7.) gece siz uyurken arka bahcenizde ceylanlarin otladigi sabah uyaninca balkonunuza martilarin kondugu, bahcenizde tavsanlarin oynastigi, yol kenarlarinda ceylanlarin size bon bon baktigi eyalet.

8.) oregon abd'de okyanus kenarinda olan eyaletler icinde yasamanin belki de en ucuz oldugu eyalettir. ozellikle komsular california ve washington ile karsilastirinca yasam sartlari neredeyse yari yariya.

9.) eyaletin en buyuk sehri olan portland'in kendine ozgu bir kulturu var. sehirde hippi'den hipster'a her turlu insan huzur ve baris icinde yasiyor. yine abd'de genc nufusun en fazla ragbet ettigi sehirlerden biri portland. son zamanlarda populer olan iki soz: "portland amerikali genclerin emekliligini ilan etmek icin gittigi sehir" ve "1990'larin utopyasi portland'da yasanmaya devam ediyor" seklinde.

10.) eyaletin insanlari cok huzurlu ve guleryuzlu. huzur, sukunet ve refah seviyesi olarak abd'de iskandinav ulkeleriyle yarisabilecek birkac eyalet varsa onlardan biri de oregon. zaten eyaletteki beyaz amerikalilar buyuk olcude iskandinav gocmeni.

11.) eyaletin onemli bir kisminda yollarin sag seridi bisikletlere ayrilmis durumda. eyaletin en buyuk sehri olan portland'da 1970'lerden beri yeni yol insa edilmemis ve eyaletin buyuk bir kisminda ya toplu tasima ya da bisikletle ulasim siddetle tesvik ediliyor. ornegin sahil seridini bastan basa giden 500+ km'lik yola paralel bir sekilde giden ve yine 500+ km uzunlugunda bir bisiklet yolu mevcut. eyaletteki tum bisiklet yollarinin toplami 10 bin km'yi asmis durumda. normalde bisiklet ve toplu tasima kulturu avrupa'ya ozgu olsa da abd'de bunu gorebileceginiz nadir yerlerden biri oregon'dur.

12.) abd'nin hemen hemen her eyaletinde soyle disari cikip arabayla 15-20 dakika tur atsaniz en az bir polis arabasina denk gelirsiniz. hatta illinois, teksas gibi bazi eyaletlerde polisler arabalarinin isiklarini sondurup kopru altlarina saklanirlar ve gelip gecenlere ceza kesmek icin pusu kururlar. oregon'da ise portland harici bolgelerde 1-2 hafta boyunca araba kullanip bir polis arabasina bile denk gelmeyebiliyorsunuz. buralarda polis gormek oldukca nadir bir olaydir.

13.) eyaletteki hemen hemen tum kurallar dogaya endekslidir. ornegin abd'nin hemen hemen tum eyaletlerinde ana yollarda hiz sinirlari 70-80 mil arasi degisir (105-120 km) ama oregon'daki ana yollarda hiz sinirlari 55-65 civaridir. merakli oldugum icin eyaletin ulasim departmanina telefon acip bunun sebebini sordum ve yaptiklari arastirmalarda arabalarin 55-60 civarinda giderken cevreye daha az zarar verdiginin ortaya ciktigini soylediler. adamlar sakayla karisik olarak "zaten millet manzara izlemekten hizli gitmek istemiyor" dediler ki burasi da dogru. ornegin 101-highway'de hiz siniri 55 olmasina ragmen yol bosken bile trafik 40-45 ile seyrediyor cunku herkes manzara izlemekle mesgul. bu arada eyaletin portland sehri gecen sene "her sifon cekiliste akan sudan elektrik ureten bir sistem" uzerinde calisiyordu.

14.) yerel gazetelerdeki polis kayitlarini okumak cok matrak ve eglenceli cunku zaytung'u aratmayacak haberler oluyor. torunu gece yataga girmeyi kabul etmedi diye polisi arayan yasli teyzeden tut da komsunun horozu cok otuyor diye 911'i arayana kadar bir cok kayida rastlanabiliyor.

15.) yollar gicir gicir. yillardir yollarinin duzgunluguyle ovunen teksas ve california'nin yollari bile cukur, tumsek ve catlaklarla doluyken oregon'un yollari yag gib akmaktadir ve hemen hemen puruzsuzdur. adamlar 1970'lerden beri neredeyse hic yeni yol yapmadiklari icin mevcut yollari cok iyi bir sekilde muhafaza etmeyi ogrenmisler.

16.) eyalette yol paylasimi konusunda abd'nin belki de hicbir yerinde olmayan bir kultur olusmus durumda. bazen yolda giderken birden bire trafik yavasliyor ve yolda bir bisikletli cikiyor. bazen yolun kenarinda yuruyerek kopegini gezdiren birine rastliyorsunuz ve kimse en ufak bir kizginlik gostermeden yol veriyor. insanlar cogu zaman yolun kenarinda kopeginizi gezdirirken veya bisikletle gezerken size yol verirken bir yandan da gulumseyerek el salliyorlar ki sucluluk duymayin. normalde abd'nin bir cok eyaletinde otostopculari arabaya almak yasakken burada surekli yol kenarinda otostop ceken tas gibi hatunlar veya herifler gorursunuz. bunlari arabaniza almakta bir sakinca yoktur ve cogunun oldukca eglenceli yol anilari mevcut.

17.) eyalet guzel olup da guzel oldugunun farkinda olan bir kadin gibi. yol kenarlarinda arabayi durdurup manzara izlemek veya resim cekmek icin bir suru cep mevcut. ozellikle 101 uzerinde her 2-3 km'de bir manzara izleme noktasi var ve daglik bolgelerde yine her 5-6 km'de bir boyle manzaralar mevcut. istediginiz gibi arabanizi durdurup saatlerce manzarayi izleyebilirsiniz veya istediginiz kadar resim cekebilirsiniz. bazen insan her 2-3 km'de bir durmaktan gidecegi yere gitmeyi unutuyor, zira bir cok yerde karpostallara konu olan manzaralar bu eyalette gunluk normal yasamin parcasi haline gelmis durumda. su eyalete birini salin ve eline fotograf makinesi verip "rastgele resim cek" deyin, ortaya bir suru karpostallik resim cikar.

18.) bu eyaletteki canli cesitliligi dunya'nin cok az yerinde var. oregon'da yesilin 50 tonunu gorebilirsiniz cunku onlarca cesit agac mevcut. abd'nin kuzeydogu eyaletlerinde de (ornegin michigan) agac cesitliligi mevcut ama oregon daha farkli cunku sadece yazin yesil olan kuzeydogu eyaletlerinin aksine 4 mevsim boyunca yesilligini koruyor. yaz kis demeden eyaletin her yeri yesilin onlarca tonuna boyanmis oluyor. eyaletin kiyilarinin balinalarin goc yolu uzerinde oldugunu ve gerek denizde gerek karada yuzlerce cesit hayvana ev sahipligi yaptigini da notlarimiza ekleyelim.

19.) son 4 yildir ust uste abd'nin en iyi havaalani secilen portland havaalani bu eyalette.

20.) gecen sene "abd'nin en sirin kasabasi" secilen baker city bu eyalette.

21.) her ne kadar ben ilgilenmesem de oregon esrarin legal oldugu ve marketlerde satildigi az sayida eyaletten biri. ayrica insanlar rahatca sevisebilsin diye eczacilarin dogum kontrol hapi recetesi yazabildigi az sayida eyaletten birisi (belki de bu konuda bir tektir ama emin degilim).

22.) nadiren de olsa oregon kuzey isiklarinin abd'de gorulebildigi az sayida eyaletten biri.

23.) california ile beraber ayni gun icinde (hatta birkac saat icinde) hem bir yaz sporu hem de bir kis sporu icra edebileceginiz nadir yerlerden biri.

24.) portland'in futbol takimi (normal futbol, amerikan futbolu degil) bu sene mls sampiyonu oldu ve eyalette futbola olan ilgi oldukca yuksek. gerci eyalette nike'den dolayi tum sporlar populer.

25.) onemli bir kismi iskandinav gocmeni olan yore halkinin kizlari ayri guzel erkekleri ayri guzel.

26.) eyaletin iklimi yumusak oldugu icin her turlu tarim urunu yetisiyor. bununla beraber eyalette epeyce gecerli olan hipster kulturunun yansimasi olarak her sokak basinda yerel organik urun satan market var. gecen sene oregon abd'de organik ve saglikli beslenmek icin en iyi eyaletlerden biri secilmisti.

27.) (gelismis) dunya'da okyanus kenarinda oturup 10-15 dolara karninizi doyurana kadar balik yiyebileceginiz, 100 dolara okyanus ve plaj manzarali otellerde kalabileceginiz belki de tek yer burasi.

28.) portland haric eyaletin hemen hemen her yerinde gece kafanizi kaldirip gokyuzune baktiginizda gogu aydinlatan sayisiz yildizi gorebiliyorsunuz.

29.) eyalette bir cok "temali" koy ve kasaba bulunmaktadir. ornegin newport kasabasinin disinda soyle bir korsan koyu mevcut (resimdeki dukkanlar dekor degil, gercekten musterilere hizmet veren dukkan ve restorantlar). ayrica eski vahsi bati gunlerinden kalma bir cok terk edilmis kasabaya ev sahipligi yapmaktadir.

30.) her ne kadar twilight filminde hikaye washington eyaletinde gecse filmde gecen ucsuz bucaksiz ormanlar ve nefes kesen manzaralarin onemli bir kismi oregon'da cekilmisti. ornegin filmdeki plaj sahneleri cannon beach bolgesinde cekilmisti. aslinda burada bu filmin cekilmis olmasindan daha cok daha fazla film cekilmemis olmasi ilginc geliyor.

31.) dune adli kitap/film/bilgisayar oyunu serisine ilham kaynagi olan ucsuz bucaksiz plajlar oregon'un florence kasabasina ait. kitabin yazari da burayi ziyaret ettikten sonra aldigi ilhamla kitabi yazmis. https://goo.gl/m4mqcs

32.) buyuk sehir, kucuk kasaba, koy farketmeksizin eyalette hangi yerlesim biriminde bulunursaniz bulunun, size arabayla en fazla 1 saat mesafede en az bir adet eyalet parki var. yani bu eyaletin icinde olup da bir eyalet parkindan 1 saatten daha buyuk bir mesafede bulunamiyorsunuz. bunun en buyuk sebebi eyaletin her yerinin dogal parklarla dolu olmasi. kisaca elinizi sallasaniz eyalet parkina carpiyor.

33.) oregon abd'de dinin hayata olan etkisinin en az oldugu eyaletlerden biri. son anketlere gore eyalette yasayanlarin %40'i kendisini "dinsiz" olarak tanimliyor. kendisini "dindar" olarak tanimlayan %60'lik kesimin de sadece yarisi "dinin hayatlarinda cok onemli bir yer tuttugunu" dusunuyor. yani oregon nufusunda dindar olup dinin hayatlarinda onemli bir yer tuttugunu dusunenlerin orani %30 ve bunlarin cogunlugunu da artik hayatinin son demlerini yasayan yaslilar olusturuyor.

34.) ozellikle turistik yerlerde cok sayida bilimsel tabela olmasi. ornegin sahilde takilirken o sahilin jeolojik olarak nasil o hale geldigini, 10 milyon yil once neye benzedigini, o sahildeki marti cesitlerinin ve balik turlerinin nasil evrimlestigini grafiklerle aciklayan devasa boyutta tabelalar gorebilirsiniz ve ufkunuzu genisletebilirsiniz.

35.) oregon gecen ay saatlik asgari ucreti asamalar halinde 15 dolara cikartma karari alarak bunu yapan ilk eyalet oldu. bundan 1 ay sonra california da benzer bir karar alarak oregon'un saflarina katilmis oldu.

bu da oregon'dan her gun cesitli manzara resimleri paylastigim instagram hesabim: https://goo.gl/fazbyi

her turk "emekli olunca ufak bir sahil kasabasina tasinip huzur icinde yasamayi" hedefler. birkac yildir ben de bunun icin para biriktiriyordum ama sans kapimi caldi ve burada is yapan buyukce bir firmadan is teklifi aldim ve buraya tasinmak icin emekliligi beklemek zorunda kalmadim.

(diesel1907 - 3 Ocak 2016 06:56)

ben bu eyalet hakkında tatmin oldum. taşınıyorum.^*

(iskenderkebap ii - 3 Ocak 2016 07:47)

5 dakika sonra ilk defa sınırları içine gireceğim eyalet. an itibariyle rezalet olan havasına bakılırsa tünelin ucu bombok bir yere çıktı. ama yine de iyidir, portland pnw nin gülüdür.

edit: gelmişken gyb kardeşime mi ugrasam oturup iki guruya söveriz.^*

(556 - 4 Ocak 2016 23:05)

homer simpson ve ailesinin yasadigi eyalet. malumunuz simpsonlar springfield sehrinde yasiyor ama dizi boyunca hicbir zaman dizinin hangi eyalette gectigi soylenmiyor. abd'de 32 farkli eyalette "springfield" adinda sehir oldugu icin simpsons'un hangisinde gectigi diziyi uzun zamandir takip edenler tarafindan surekli tartisilan bir konuydu. aslinda bir cok ipucu illinois'i veya indiana'yi gosteriyordu. zaten springfield illinois'in baskenti oldugu icin ayri bir oneme sahipti ve dizideki sehre benzeyen bir cok yani vardi.

aslinda dizinin baslangicinda ufukta bazi daglar gozukuyordu ve illinois ve indiana gibi eyaletlerin tepsi gibi duz olmasi ve buyuk bir daga ev sahipligi yapmamasi bu sehirleri kisa surede elemeliydi ama dizinin hayranlari tarafindan buna pek dikkat edilmedi. genelde o donemde ortaya cikan aile konulu komedi dizileri midwest bolgesinde gectigi icin (ornegin married with children) bu dizinin de burada gectigi dusunulmus.

dizinin yapimcisi ve yazari olan matt groening ne zaman bir konferansa veya tv programina katilsa kendisine ilk sorulan sorulardan biri hep "simpsons dizisinin gectigi springfield hangi sprinfield?" oluyordu ve kendisi her zaman bu soruyu yuvarlak cevaplarla gecistiriyordu. en sonunda kisa bir sure once cevabin "oregon" oldugunu ortaya cikartan net bir ipucu geldi. bay groening "springfield benim dogup buyudugum memleketimin cok yakininda" diyerek ipucu verdiginde hersey artik cok acikti cunku kendisi portland'da dogup buyumustu ve en yakindaki springfield oregon'daydi.

bu gercek ortaya ciktiktan sonra oregon eyaletindeki springfield kasabasi ziyaretcilerin akinina ugramaya basladi. sehri ziyaret edenler "harbiden de benziyormus" demeye basladi. birazdan sehirdeki esnaf da uyaniklik yapip bir cok mekani simpsons temali olarak yeniden dizayn etmeye baslayinca sehrin ekonomisi bir anda yeniden canlandi. ornegin bugun sehrin duvarlarinda simpsons grafitileri ve her yerde simpsons temali heykeller mevcut. bolge halki kisa sure icinde cinlik yaparak olayi paraya cevirmek icin ne gerekiyorsa yapmis.

su sayfa olay fotografli olarak aciklanmis ve dizideki cesitli mekanlarin gercek hayattaki versiyonlari gosterilmis: http://goo.gl/ti54bm

sunu da ekleyeyim, dizideki bir cok olay homer'in calistigi nukleer elektrik tesisinde geciyor ama oregon'da buyuk olcude temiz enerjiye gecildigi icin 1992'den beri hicbir nukleer elektrik tesisi bulunmuyor. zaten tartismalar surerken cogu insanin oregon'daki springfield'i direk listeden elemesinin en buyuk sebeplerinden biri de buydu.

hazir baslamisken biraz daha bilgi vereyim. matt groening daha lise yillarindayken "bart simpson" adinda bir roman yaziyor ve afacan bir cocugun basindan gecen olaylari anlatiyor. yillar sonra diziye konu olan bart ile kitaptaki bart arasinda epeyce paralel mevcut.

------------------

bu arada oregon'da gecen bir baska populer kultur ogesi de twilight film serisi. her ne kadar kitaba ve senaryoya gore olay washington eyaletinde gecse de filmdeki tum manzarali sahneler oregon'da cekilmis. ornegin plaj sahneleri cannon beach kasabasinda cekilmis ve orman sahnelerinin cogu da tillamook ve clatsop ormanlarinda cekilmis. yine de bunun reklamini springfield kadar iyi yapamamislar cunku bu filmin turizmi buyuk olcude washington'daki forks kasabasina akiyor. demek ki springfield esnafi cannon beach'e gore daha cinmis.

(diesel1907 - 27 Nisan 2016 07:50)

zaman zaman "tamam da kardes oregon'un hep iyi yanlarini sayiyorsun, kotu yani hic mi yok" seklinde sorular geliyor. bu entry'de bu tur sorulara cevap vermek icin oregon'un nispeten "kotu" yonlerini listeleyecegim. bir cok insan bunlari kotu olarak gorebilir ama sahsen bunlarin cogunun kotu oldugunu dusunmuyorum.

1.) yuksek vergiler: oregon abd'deki en yuksek vergi oranlarindan birine sahip. federal devletin aldigi gelir vergisine ek olarak bir de oregon'a gelir vergisi odemek gerekiyor ve bu rakam %10. ornegin ayda 10 bin dolar kazanan bir plaza calisani abd devletine her ay 2,800 dolar verirken oregon'a da 1,000 dolar oduyor. boylece gelir vergi orani %28'den %38'e cikmis oluyor. sosyal guvenlik, issizlik sigortasi filan derken ornegimizdeki 10 bin dolardan kala kala 6 bin dolar kaliyor. bununla birlikte california ve new york gibi populer eyaletlerde de vergiler yuksek. genelde demokratlarin yonettigi eyaletlerde vergiler yuksek olmakla beraber sosyal devlet kavrami biraz daha gelismis oluyor. oregon'da gelir vergisi yuksek olmakla beraber satis vergisi yok. yani ekmekten arabaya kadar ne alirsaniz alin tek kurus vergi odemiyorsunuz.

2.) surekli yagmur yagmasi: oregon'un havasi yumusaktir, ne cok soguk ne cok sicaktir ama eyalette surekli yagmur yagar. ekim ayindan nisan sonuna kadar olan donemde yagmursuz gecen 5-10 gun oluyor. yaz mevsiminde de yagmur tamamen durmuyor, sadece daha az yagiyor. ornegin yagmurlu hava beni rahatsiz etmez ama surekli gunesli havayi seven biriyseniz burayi pek sevmeyeceksiniz demektir. california'dan oregon'a goc edenlerin onemli bir kisminin en buyuk sikayeti bu hava durumu olayi. bununla beraber soguk eyaletlerden ve kanada'dan gelenler "hava ne guzel" diyorlar. yilin tamamina yakininda hava 15-25 derece arasinda gidip geliyor.

3.) oldugundan daha kalabalik hissetmesi: ozellikle portland oldugundan cok daha kalabalik hissettiriyor. portland'in sehir olarak nufusu 600 bin ve metropol bolge olarak nufusu 2 milyonun biraz altinda olmakla beraber insanlar surekli disarda oldugu icin her mekan kalabalik oluyor. gecen bir arkadas portland'i ziyaret etti ve ilk soyledigi sey "kimse beni buranin nufusunun 6-7 milyondan asagi olduguna inandiramaz" seklindeydi. hava yagmurlu da olsa gunesli de olsa, gunduz gece demeden disarda surekli yuruyen, kopegini gezdiren, bisiklet veya kaykay suren, restoranttan markete her turlu mekani tikabasa dolduran insanlar oluyor. bu da sehrin oldugundan daha kalabalik gozukmesine sebep oluyor. kalabaligi fazla sevmeyen biriyseniz portland'i pek sevmeyeceksiniz demektir. eyalette portland haric boyle bir sorun yok. ben de sehre 45-50 dakika mesafede ufak bir orman koyunde yasiyorum.

4.) esrarin legal olmasi: "esrarin legal olmasi esrar kullanmayan birini ilgilendirmez" diyebilirsiniz. cogu zaman haklisiniz. bir insanin esrar kullanip kullanmamasi umurumda degil ama o kisilerden bazilari esrar cekip trafige cikarsa bu beni ilgilendirir. nadiren de olsa esrar cekip trafige cikan, polis durdurunca da "esrar legal degil mi?" diyen tipler oluyor. esrar legal ama esrarla araba kullanmak legal degil (ayni alkol gibi). bu tiplerle ugrasmak istemeyenler icin oregon uygun bir yer olmayabilir.

5.) cesitliligin (diversity) az olmasi: 1800'lu yillarda abd'de eyaletlerin bazilari koleligi yasal tutmus ve afrika'dan zincirlenerek zorla gemilerle getirilen koleler tarlalarda calistirilmis, bazi eyaletler de koleligi yasaklayarak zencilere kucak acmis ve onlara ev sahipligi yapmis. bu donemde oregon ilginc bir karar almis ve hem koleligi yasaklamis, hem de zencilerin eyalete girisini yasaklamis. bunun etkileri bugun bile devam ediyor. abd nufusunun %13'u zencilerden olusurken oregon nufusunun %2'si zencilerden olusmakta. hatta portland'i saymazsak eyaletteki zencilerin orani %1'in altinda. kulturel cesitliligi sevenler oregon'dan fazla hoslanmayabilirler cunku eyalet bu konuda iskandinavlarla yarisiyor. ozellikle portland disindaki sehirlerde beyaz amerikalilarin nufusa orani %90-95 civarinda.

6.) eskisine gore daha pahali olmasi: baska bir entry'de "oregon bati yakasindaki komsulari california ve washington'a gore cok daha ucuz" demistim ama bu eyaletin eskisine gore daha pahali oldugu gercegini degistirmiyor. bundan 20 yil once oregon'daki hayat pahaliligi california'nin 3'te 1'i oranindaysa (%66 fark) simdi aradaki fark %30-40 civari ve bu fark giderek kapaniyor. bunun sebeplerinden biri california'da calisip esek yukuyle para biriktiren bazi californialilar'in emeklilik doneminde paralarini pullarini alip oregon'a tasinmasi. bu da eyalette enflasyona sebep olmus.

7.) deprem riski: oregon volkanik bir bolge ve burada cok buyuk bir deprem riski var. ozellikle okyanus boyunca kiyiya paralel giden cascadia fay hattinin tek parca halinde kirilmasi halinde 9 buyuklugunde bir depreme sebep olmasi ve ortaya cikacak olan 40 metre yuksekligindeki tsunaminin tum sahil seridini yutmasi bekleniyor. bu depremin onumuzdeki 50-100 yil icinde olma ihtimali oldukca gercekci. japonlar'in aksine oregonlular boyle bir depreme hic hazir degiller. depreme hazirlik konusunda california japonya'nin 20 yil gerisindeyse oregon 40 yil gerisinde diyebiliriz. peki bu risk burada yasamaya deger mi? bugune kadar kac kisiye sorduysam "evet" dedi ama boyle bir riski almak istemeyenler icin burasi uygun bir yer olmayabilir.

8.) hayatin aksam 7'den sonra durmasi: oregon'un bir cok sehrinde marketler, restorantlar ve dukkanlar 5'te kapanmaya baslar ve 7'den sonra acik kalan mekanlar yok denecek kadar azdir. bu ozellikle portland'in disindaki yerler icin gecerli. winco isminde super marketler 24 saat acik oluyor ama bunun disinda gece karniniz aciktiysa ve evde yemek yoksa ac kalabilirsiniz. mesela abd'nin cogu yerinde olan 24-saat acik restorant konsepti burada cok nadir. ayni sekilde acik bufe konsepti de pek bilinmiyor.

9.) dogu tarafinin col olmasi. her ne kadar oregon'un bati yarisi cam agaclariyla, yesilliklerle ve cesitli bitki ortuleriyle dolu olsa da eyaletin dogu yarisi da western filmlerinin cektigi colleri andirmaktadir. hatta her an colde karsiniza road runner kusunu kovalayan coyote cikabilir. bu bolgenin iklimi kara iklimidir ve yazlar da kislar da sert gecer. eyalet nufusu buyuk olcude batida yasadigi icin buralar oldukca issizdir. bazen bir tane insan yapimi bina veya ev gormeden 50 km yol alabilirsiniz.

10.) insani biktiran sakinlik. tamam buralar sakin sessiz ve huzurlu da bu huzur bazen insana batiyor. mesela supermarkete gidiyorsun, kasiyer sirasinda onunde 2 kisi var ama siranin sana gelmesi 10-15 dakika suruyor cunku kasiyer siradaki herkesle 5-10 dakika muhabbet etmeye calisiyor. mesela trafikte cogu zaman onune hayvanlar, traktorler, bisikletler filan ciktigi icin zaman zaman bombos yolda 30-40 km hizla araba kullaniyorsun. fast food restorantlarda bile soyledigin yemegin gelmesi 10-15 dakika surebiliyor ve bunu kimse yadirgamiyor. burada hayat agir cekimde yasaniyor ve kimsenin hicbir yerde acelesi yok. turk milleti olarak buna alisik olmadigimiz icin "bu kadar sakinlik fazla" deyip stres yapma ihtimali yuksek.

11.) nike ve intel disinda sirket olmamasi. eyaletin ekonomik olarak neredeyse tum yukunu intel ve nike cekiyor. ornegin intel son 10 yilda eyalete 100 milyar dolarin uzerinde yatirim yapmis (onun yerine oregon valisine saray yapsalardi eyaletin itibari yukselirdi). tamam guzel de koskoca eyaletin 2 sirkete bagimli olmasi iyi degil. bu iki sirketten biri baska eyalete tasinsa veya ekonomik olarak zorlansa tum eyalet zorlaniyor. gecen bir restorantta garson hanim soyle demisti: "yillardir burada calisiyorum ve teknoloji sektoruyle alakam olmamasina ragmen hangi yil intel'in iyi gidip hangi yil kotu gittigini o sene verilen bahsislerden anlayabiliyorum." gerci son donemde google, amazon ve facebook burada ufaktan ofisler acmaya basladi ama du bakalim.

12.) yollar cok kivriliyor. gerci turk milleti buna aliskindir. turkiye cok daglik oldugu icin sehirlerarasi yollar surekli bir saga bir sola kivrilir ve araba kullanma konusunda yetenekli olmayanlar zorlanir ya, aynisi burada da gecerli. abd'deki bati eyaletlerini saymazsak cogu eyalet tepsi gibi duz oldugu icin yollar da dumduz oluyor. mesela bir teksas'tan, illinois'ten oregon'a gelen adam yollari gorunce afalliyor ve ne yapacagini sasiriyor. gecen bir misafirimize iki tarafi cam agaclariyla yolu ve surekli saga sola kivrilan bir yolu gezdirdik ve kendisinin yorumu "atari salonlarindaki yaris oyunlari gibi, surekli kivrilmaktan midem bulandi" seklinde oldu.

13.) avm yok. abd'de kic kadar kasabalarda bile adim basi avm mevcutken oregon'un en buyuk sehri olan portland'da bile parmakla sayilacak kadar az avm var. bu eyalette avm kulturu gelismemis. bazen burada yasayanlar yillik kiyafet alisverisini yapmak icin washington veya california'ya gidiyorlar.

14.) yollarin cogunun tek serit olmasi. portland disinda kalan bolgelerdeki yollarin %90'i tek serit gidis tek serit donus seklinde. onunuze yavas biri denk gelirse yavas yavas onu takip ediyorsunuz ve trafik olmadigi halde trafikte kalmis gibi hissediyorsunuz. neyse ki yollarin cogu ormanlarin icinden gectigi icin yol kenarlarinda bolca bosluk var ve onunuzdeki araba cok yavassa adama selektor yapinca kenara cekip senin gecmeni sagliyor. ozellikle yazin kampcilarla dolan eyalette tek serit yollarda hiz sinirinin epeyce altinda seyreden karavancilarin veya bisikletcilerin arkasinda tikilip kalmak hic zevkli degil. yine de stres yapmaya gerek yok. arabayi kenara cek, arabadan in, etraftaki agaclari kokla, derin bir nefes al ve cevrenin tadina bak. gidecegin yere gec kalsan da olur. burada "zaman" diye bir kavram olmadigi icin "gec kalma" diye bir kavram da yok.

15.) trafikte her 2 arabadan birinin subaru outback olmasi. bu ille de kotu bir sey degil ama durup dururken bu markanin bir yerde neden bu kadar populer oldugunu anlamak guc. ortalama bir abd eyaletinde yolda goreceginiz 100 arabadan biri subaru'yken oregon'da bu rakam 50'ye yakin. ne zaman yola ciksam surekli "subaru ne alaka lan?" deyip duruyorum. subaru muhabbeti buyuk ihtimalle hipster'larla alakali bir geyiktir.

16.) 500 km'lik sahil seridi boyunca hicbir yerde denize girilmiyor. hava disarda 30-35 derece bile olsa pasifik okyanusunun suyu buz gibi oluyor ve denize girmeyi birak 10 saniyeden fazla ayaginizi bile sokamiyorsunuz. zaten su soguk olmasaydi bile gelgit olaylari ve yogun dalgalar yuzunden denize girilemezdi. kisaca buradaki ucsuz bucaksiz plajlar yuzmelikten ziyade uzerinde yurumelik ve bakmalik plajlar. gerci arada surf yapanlar da var ama nadir.

bu durumda ne diyoruz: (bkz: oregon'dan siktir olup gitmek)

tabi ki hayir. bana gore iyi yanlariyla kotu yanlarini karsilastirinca iyi yanlari kat kat agir basiyor. buraya tasindigimdan beri daha bir tane bile mutsuz insan gormedim. "o esrar legal oldugu icindir" de denilebilir ama orasini bilemem tabi.

(diesel1907 - 23 Haziran 2016 08:29)

sanki umut sarikaya karikaturlerinden firlamis bir ilginclikler memleketidir. ucundan kenarindan "semih cumhuriyetidir" burasi. son birkac ayda buranin gundeminde olan bazi konulari siralayayim da ne dedigim daha iyi anlasilsin.

1.) birkac hafta once bir kadin "kanunen cinsiyetimi degistirmek istiyorum ama erkek de olmak istemiyorum, cinsiyetsiz olmak istiyorum" diye eyalet mahkemesine basvurur ve mahkeme bu istegi makul gorup kabul eder. bundan sonra eyaletin bir cok yerinde (intel kampusu dahil) kadin ve erkek tuvaletlerinin yaninda "cinsiyetsizler" icin de tuvaletler acilmaya baslanir.

2.) eyalet mahkemesi verdigi kararla internet uzerinde islenen suclarda (ornegin bir filmi illegal olarak indirmek) ip adresinin tek basina kanit olamayacagina karar verir ve bu sekilde mahkemeye verilenleri beraat ettirir. boylece ip uzerinden ceza kesilmemesi konusunda emsal olusur.

3.) portland timbers takiminin bazi (kufursuz) tezahuratlarinda "erkekce" ifadeler bulundugu icin bazi kadin taraftarlar rahatsiz olur ve incindiklerini belirtirler. olay eyaletin en buyuk gazetesinde 2 gun boyunca mansetten verilir. sonunda cinsiyetci olabilecek tezahuratlar listeden cikartilir ve kadin erkek demeden herkesin katilabilecegi (gender-neutral) yeni tezahuratlar ve marslar yazilir. http://goo.gl/torhtq

4.) nestle sirketi eyaletteki bazi akarsularin kenarina su uretim ve siseleme tesisi kurmak istemektedir ve lobi faaliyetleri yurutur. eyalet "ben bilmem, halka sorun" der ve referandum yapilir. halk oylamada nestle'ye "defol" der. nestle yenilen pehlivan hesabi lobi faaliyetlerine devam eder ve ust uste birkac referandum daha yapilir. her seferinde sirketin aleyhine sonuc cikar. sirket eyalet mahkemesine basvurur ve mahkeme "halktan izin almadan buraya tesis yapamazsin kardesim, halki ikna et oyle gel" der.

5.) trafikte adamin biriyle asyali bir kadin atisir ve kirmizi isikta yan yana geldiklerinde adam cami indirip asyali kadina irkcbir bir sekilde laf sokar. olay eyaletin en buyuk gazetesi olan the oregonian'da mansette yer bulur: http://goo.gl/hekc5v (oregon tarihinin en buyuk trafik kavgasi olmali)

6.) 3 hafta once en buyuk gundem konusu kumsallarda yapilan kumdan kale yarismasi, 2 hafta oncenin gundem konusu herkesin korsan kiyafeti giydigi korsan festivaliyken gecen haftasonunun gundem maddesi portland'da ciplak bisiklet surme festivaliydi. genc yasli binlerce insan gun boyunca sehirde anadan dogma bisiklet surdu. http://goo.gl/nqggix

7.) bundan birkac ay once bir grup redneck tatil gunu devleti protesto etmek icin kucuk bir koydeki bos bir devlet kurumunu isgal eder ve bu isgal haftalarca devam eder. bir ara isgalciler yiyeceksiz kalip halka "bize yiyecek yollayin" deyince halk onlara tepki olarak penis seklinde sekerlemeler ve bir koli dolusu dildo yollar. isgalciler sinirden cilgina doner.

8.) kasim ayinda abd baskani secimleri sirasinda eyalette ayni zamanda bir referandumla asgari ucretin saatinin 15 dolara cikmasi oylanacak. bu da oylamadan gecerse haftada 40 saat calisan asgari ucretli birinin brut 600 dolar haftalik ve 2400 dolar civari aylik almasi demek olacak. referanduma giden bir baska konu da fosil yakitlarin 2050'ye kadar asamalar halinde yasaklanmasi. ilk adim olarak fosil yakit ureten yeni tesislerin ve altyapinin insasina izin verilmemesi ve fosil yakitlardan alinan vergilerin yenilenebilir enerji kaynaklarina yatirim seklinde aktarilmasi var (bu seneye devreye girecek). buna sadece arabada kullanilan benzin degil elektrik uretmek icin kullanilan komur ve petrol de dahil. bunun referandumda gecmesine kesin gozuyle bakiliyor.

9.) portland belediyesi su siralar 50 milyon dolara yakin para harcayarak sehirdeki bir cok bos araziyi satin alip evsizler icin ucretsiz kamp yeri haline getirmeyle mesgul. gerci bu biraz tepki cekiyor cunku "evsizler icin kamp yeri ayarlarsan ulkedeki tum evsizler buraya gelmek ister" deniyor.

10.) portland sehrinden eyaletteki bazi turistik mekanlara ekspres belediye otobusu seferleri basladi. artik tek biletle (2 bucuk dolar) sehrin 120 km otesindeki mt. hood dagina veya multnomah selalesine gitmek mumkun. eskiden buralara gitmek icin ya arabaniz olmasi ya da adam basi 50-100 dolar arasi tutan tur otobusleriyle gitmeniz gerekiyordu.

11.) eyalette urban growth boundaries denen bir kural sayesinde sehirlerin ne kadar buyuyebilecegi 5-10 sene onceden belirleniyor ve belirlenen yerler disina yerlesim birimi kurmak yasak. ortaya cetvelle cizilmis gibi duran su tur mahalleler cikiyor: http://goo.gl/buby1q

12.) bir baska eyalet mahkemesi abd'deki bir cok mahkemenin aksine evlerde beslenen hayvanlarin kisilerin sahsi mali olmadigina karar verdi. bu karar devrim niteliginde. mesela birisi arabasinda kopegini unuttuysa polis cagirip arabasinin camlarini kirdirtma hakki dogdu. yine hayvanlara eziyet edenlere insana eziyet etmeye yakin bir hapis cezasi getirildi.

13.) portland belediyesi ovacik belediyesinin yolundan giderek bu yilki (ve onceki yillardaki) tum butcesini kalem kalem sitesinden yayinlar ve bununla da kalmayip bunyesinde calisan binlerce memurun tamaminin ne kadar maas aldigini da liste seklinde halka aciklar. 34 sayfalik butcede kalem kalem bu sene nereden ne kadar gelir elde edilmis ve nereye ne kadar para harcanmis gorulebilir: https://goo.gl/du9m24

bu da sehirdeki tum memurlarin isim isim listesi ve maaslari: http://goo.gl/tgqe88 (adamlarin dayilari "mayistan haber ver" diye sormasin diye listelemisler herhalde)

14.) eyaletin ceza kanununun hikayesi de cok ilginc. 1864'de abd'nin geri kalaniyla beraber oregon'da da idam cezasi gecerlidir. 1904'te referandumla eyalette idam cezasi kaldirilir. 1920'de baska bir referandumla idam cezasi geri gelir. 1964'te bir baska referandumda idam cezasi yeniden kaldirilir. 1978'de dorduncu bir referandumla idam geri gelir. 1994 yilinda baska bir referandumla oregon halki cesitli suclara verilecek minimum cezayi belirler ve kanunen hakimlerin mahkumlara bu cezalarin altinda ceza vermesi yasaklanir. buna gore ornegin kasitli adam oldurene verilecek en hafif ceza 25 yilken tecavuzculere verilebilecek en hafif ceza 8 yildan baslar. bu cezalara "iyi hal indirimi" yapilmasi da ayni referandum tarafindan yasaklanmistir.

15.) gecen sene referandum sonucu esrar legal hale geldikten sonra ot seklinde icilen esrardan sonra kurabiye ve keklere konulan esrarlarin satisi da gecen ay itibariyle basladi. eyalet polisi bir cok yere "esrarinizi sokak saticilarindan degil legal saticilardan alin" seklinde uyari tabelalari asti.

16.) son gecen kanunlardan sonra eyaletler arasi otobanlar haric tum tum yol ve kopruler bisikletlerin kullanimina acildi. boylece eyalet boyunca bisikletlerin kullanabilecegi binlerce km'lik yol acilmis oldu: http://goo.gl/p52ned

17.) oregon'daki gecen ay toplam 250 eyalet parkindan 53 tanesi ziyaretcilerine parklarini sembolize eden rozetler dagitmaya basladi. bir cok oregon'lu sanki pokemon toplar gibi o 53 rozeti bir an once toplayabilmek icin rekabet icine girdi ve bu binlerce insanin katildigi bir yarisma haline geldi. rozet toplayanlara bir odul verilmiyor ama cogu kisi rozetlerini buzdolabinin kapisinda biriktirmeye basladi bile. http://goo.gl/ajmt38

18.) 1 ocak 2016 itibariyle gecerli olan bir dizi kanuna gore vatandaslarin polisi gorev sirasinda kameraya cekme hakki koruma altina alindi. bu kanun polis birini tutuklarken, kovalarken, silah cekerken, ceza yazarken veya herhangi bir aktivitedeyken polisi telefonla veya kamerayla kayit altina alma hakkini kapsiyor.

19.) birkac ay once denizden karaya cikan ve bir sahil kasabasini tamamen isgal eden yuzlerce deniz aslani eyalette dokunulmazliga sahip oldugu icin hindistan'daki inekler gibi her yerde dolasmaya basladi. 1-2 hafta kasabada takilan deniz aslanlari daha sonra kasabadan gonullu olarak ayrildi ve halk nefes aldi. kanunlara gore deniz aslanlari kasabadan ayrilmasaydi kasaba halki onlara karsi hicbir sey yapamayacakti.

20.) simdilik oregon suriye'den 50 tane (yaziyla elli) multeci kabul etti ve onumuzdeki 1-2 yil icinde 50 tane daha multeci kabul etmeyi dusunuyor. avrupa'daki multeci krizi henuz buraya gelmemis gibi ama seneye multeci sayisi 100'e cikinca durumun degisip degismedigini gorecegiz.

oregon'dan haberleri okudunuz. yapimda ve yayinda emegi gecen...neyse, bu tur gelismeler oldukca bu entry'i editlerim artik. :)

(diesel1907 - 1 Temmuz 2016 09:57)

intel'den sonra google, facebook, apple ve amazon gibi sirketlerin de veri merkezleri basta olmak uzere bazi kurumlarini tasimaya basladigi eyalet. california'nin silikon vadisi kadar olmasa da oregon'un da silikon ormani olacak galiba.

oregon'u herkesten once kesfeden ve buraya son 20 yilda 100 milyar dolarin uzerinde yatirim yapan ve hillsboro kasabasinin yarisinin sahibi olan intel her ne kadar ana merkezi silikon vadisinde olsa da sirketin 11 bin calisani california'dayken 18 bin calisani oregon'da istihdam ediliyor. intel'in oregon'daki ar-ge ve veri merkezlerinin elektrik ihtiyaci buyuk olcude yenilenebilir enerjiyle saglaniyor. ornegin rs kampusunun hemen yaninda kampuse elektrik saglayan buyukce bir gunes enerjisi tarlasi mevcut. intel'in oregon kampuslerindeki ortalama aylik maas 12-13 bin dolara dayanirken (fabrika iscilerinin ortalamasi 5-6 bin dolar) silikon vadisindeki maaslara yaklasilmis durumda.

ayni eyaletin 26 karayolunun uzerindeki 9 bin nufusa sahip prineville kasabasi facebook'un 3 tane veri merkezine evsahipligi yapiyor. facebook normalde tarimla gecinen adi sani duyulmamis bu kasabaya su ana kadar 1 milyar dolarin uzerinde yatirim yapti. buradaki veri merkezleri buyuk olcude ruzgar ve gunes enerjisiyle isletilecek. oregon hukumeti facebook'a temiz enerji kullanmasi sartiyla epeyce yuklu vergi indirimleri sagliyor. prineville ile ilgili son gunlerde yapilan bir espri su sekilde: "prineville'e hosgeldiniz. 2016 itibariyle nufusumuz 9 bin'den 900 milyon'a firlamistir." bu espri manidar cunku prineville'deki veri merkezlerinde 900 milyon facebook uyesinin verileri, selfie resimleri, atarli durum guncellemeleri, filtrelenmis instagram resimleri ve tanismak icin atilan milyonlarca mesaj barindirilmakta. bu bolgede gecen bir baska espiri de "oregon'da hava daha da bulutlu olacak" seklinde. bu espirinin binali yildirim'dan calindigini dusunuyorum cunku bulut teknolojisine (cloud) atif yapiliyor.

facebook prineville bolgesinde yalniz kalmayacak gibi. su siralar kasabanin bir baska kosesinde bitmek uzere olan hummali bir insaat calismasi var cunku apple sirketi veri merkezlerinin bir kismini buraya tasimaya karar aldi. apple buradaki veri merkezinde jennifer lawrence ve kate upton basta olmak uzere cesitli unlulerin meme resimlerine ve milyonlarca kedi resmine evsahipligi yapmaya devam edecek.

portland'a 2 saat uzaklikta ve columbia nehrinin kiyisindaki the dalles isminde bir baska kucuk kasabaya da google coreklenmis durumda. google ayni intel ve facebook gibi temiz ve yenilenebilir enerji kullanma sozu vererek vergi indirimini kaptiktan sonra columbia nehrini ve etraftaki daglari kullanarak su ve ruzgar enerjisini elektrige cevirecek tesisler insa etti. google su ana kadar oregon'daki veri merkezlerine 1 bucuk milyar dolarlik yatirim yapti. oregon ile sirket arasindaki bazi antlasmalara gore burada calisanlara yillik 62 bin dolardan daha az maas odenemeyecek ama teknoloji sektorunde odenen maaslar bunun cok uzerinde. bu veri merkezinde bir cok verinin yanisira arif'in manchester'a attigi golden songul karli'ya kadar bir cok video ve bu youtube videolari altinda edilen kufurler ve her turlu atarlasmalar ivedilikle depolaniyor ve muhafaza ediliyor.

bir baska teknoloji devi amazon'un columbia nehri kiyilarindaki 3 bin nufuslu boardman adli bir yerlesim biriminin dibinde 4 tane veri merkezi bulunuyor ve onumuzdeki birkac yil icinde veri merkezlerinin sayisi 15'e cikacak. burasi oregon'un col ve daglik kesiminde yer aliyor ama gunes enerjisinin yaninda columbia nehri sayesinde yenilenebilir enerji uretmek mumkun. veri merkezleri hem isletmek icin hem de isindiginda sogutmak icin epeyce enerji ve su kaynagi gerektiriyor ve sirketlerin kendi enerjisini uretmesi, ozellikle de yenilenebilir enerji kaynaklari acisindan, oldukca onemli. bugun dunya'daki cloud pazar payinin dorte birine sahip olan amazon'un ne kadar veri depolamaya ihtiyac duydugunu anlatmaya herhalde kelimeler yetmez.

microsoft abd'deki tablet uretimlerinin onemli bir kismini 21 bin nufuslu wilsonville adli oregon kasabasinda 2012 yilinda satin aldigi fabrikada yapma karari aldi. burada ozellikle sirketin 20 bin dolara sattigi 84 inc'lik tabletlerle 7 bin dolara satilan 55 inclik tabletler uretiliyor.

oregon eyaleti gecen sene aldigi bir kararla teknolojik yatirimlari ve altyapiyi "varlik" olarak kabul etmemeye basladi. bu da teknoloji sirketlerine vergi avantajlari sagliyor cunku varlik olarak kabul gormeyen bir seyin vergisi odenmek zorunda degil. ornegin gecen sene yukarda bahsettigim facebook veri merkezleri baska bir eyalette olsaydi odenecek vergi tutari 30 milyon dolara yaklasacakti ama simdi 300 bin dolarla sinirli kaldi. bununla birlikte ruzgar, gunes ve nehirler sayesinde yenilenebilir enerji uretmenin cok kolay oldugu bu bolgeye daha cokca sirket yatirim yapacak gibi gozukuyor. gecmiste ekonomisi neredeyse tamamen odun uretimine bagimli olan ve artik agac kesimlerine buyuk sinirlandirilmalar getirilen eyalet ekmegini turizm ve teknolojiden (ha bir de nike var) cikartacak gibi.

gerci gecen sene nehirlerinde elektrik ureten 5 baraji "somon baliklarinin goc yolunu kapatiyor" deyip yikan bir eyaletin yarin bu teknoloji sirketlerine benzer yaptirimlari yapmayacaginin garantisi yok. du bakalim.

turizm demisken bu sene tarihte ilk kez eyaletin turizm geliri 10 milyar dolari gecmis. gecen sene turkiye'nin turizm geliri 35 milyar dolar civarindaydi ve bu sene 20 milyar dolarin altina dusmesi bekleniyor. bu hizla giderse oregon turizm gelirlerinde turkiye'ye yetisecek gibi. bu durumda oregon itfaiyesine cok is dusecek demektir.

(diesel1907 - 18 Ağustos 2016 01:18)

bazi konularda ilklerin eyaleti.

-abd'de hastalara otanazi hakki taniyan ilk eyalet. oregon 1997'de hastalara otanazi hakkini tanidiginda ulkede bu hakki taniyan ilk eyalet oldu ve ulkenin dort bir yanindan otenazi hakkini kullanmak icin buraya gelenlere "olum turizmi" dendi. oregon'dan yillar sonra california, washington ve vermont da otanaziyi yasal hale getirdi ve gunumuzde bu konuda birkac eyalet daha calisma yapmakta.

-esrari kullanimini suc olmaktan cikartan ilk eyalet ve recetesiz esrari yasal hale getiren 3. eyalet. esrardan kazanilan parayi banka sistemine dahil eden, normal vatandaslarin esrar yetistirmesine izin veren ve ucaklarda esrar tasinmasina izin veren ilk eyalet. ayrica esrar yasallasmadan once esrar sucundan ceza alanlarin cezalarini affeden ve sabika kayitlarindan bu eski cezalari cikartan da ilk eyalet. 2016 itibariyle bir cok eyalette esrar ya receteyle ya da recetesiz olarak yasal satista.

-kadinlara recetesiz dogum kontrol hapi verilmesini yasallastiran ilk eyalet. abd'de hemen hemen tum eyaletlerde dogum kontrol hapi alabilmek icin doktora gidip recete almak gerekiyor ve cogu durumda bu receteler 3, 6 veya 12 ayda bir yenilenmek zorunda. abd'de ilk kez oregon'da recetesiz ve sorgusuz sualsiz olarak bu hapi alabiliyorsunuz. aslinda bu fikri ortaya ilk atan california'ydi ama oregon elini hizli tutarak kanun haline getirip uygulamaya baslayan ilk eyalet oldu.

-saatlik asgari ucreti kademeler halinde 15 dolara cikartacak olan ilk eyalet. california eyaleti ve seattle sehri de su anda asgari ucreti 15 dolara cikartma konusunda calismalar yapiyor olsa da bu konuda elini en cabuk tutan eyalet oregon oldu. oregon'da su anda saatlik asgari ucret 9.75 dolar ve gelecek yaz bu 11.25 dolara cikacak. sonra da asamalar halinde 15 dolara yukseldikten sonra enflasyon hizina sabitlenecek. abd'de federal asgari ucret 7.25 dolar ve bu uygulamadan sonra oregon sadece asgari ucretin en yuksek oldugu eyalet degil ayni zamanda asgari ucretin alim gucunun de en yuksek oldugu eyalet olacak.

-kurtaj hakkini hicbir sinirlamaya tabi tutmaksizin veren ilk eyalet. bir cok eyalette kurtaj yasal olmakla beraber bir cok sinirlamasi var. ornegin bazi eyaletlerde sadece annenin cani tehlikedeyken izin veriliyorken bazi eyaletlerde kurtaj oncesi kizin ailesi aranip izin alinabiliyor. oregon kurtaj olmak isteyen istisnasiz herkesin sorgusuz sualsiz kurtaj olabildigi ilk ve simdilik tek eyalet.

-tum gelir-gider kalemlerini, butcesinin tamamini ve tum calisanlarinin isim isim ne kadar maas aldigina kadar seffaf bir sekilde yayinlamaya baslayan ilk eyaletlerden biri.

-urettigi elektrigin %50'sinden fazlasini yenilenebilir kaynaklardan elde eden ilk eyalet. 2016 itibariyle oregon'da uretilen elektrigin sadece %36'si komur veya nukleer enerjiden elde edilirken elektrigin buyuk bir kismi akarsu ve ruzgar ve gunes gibi yenilenebilir kaynaklardan geliyor. abd ortalamasinda nukleer ve komur enerjisinin elektrik uretimindeki rolu %60 civari.

-kesilen her agac icin yeni bir agac dikme kanununu getiren ilk eyalet. 1971 yilinda odunculukla gecinen kisi ve sirketlerin kendi sahip olduklari topraklarda dahi olsa kestikleri her agac icin en az 1 agac dikme zorunlulugunu getiren oregon daha sonra bu kurali daha da sikilastirdi. ormanlarin korunmasina dair 288 farkli yasaya ev sahipligi yapan eyalette her ne sebeple olursa olsun kesilen bir agacin yenisinin dikilmesi icin 2 sene muhlet veriliyor. yeni dikilen agac 1,5 metre boyuta ulasana kadar denetimler devam ediyor ve agac bu boyuta ulasmadan basina bir musibet gelirse agacin yeniden dikilmesi saglaniyor.

-secimlerde oy kullanmak icin kayit olmaya gerek olmayan ve ipad ile bile oy kullanilabilen ilk eyalet. abd'de oy verme oranlarinin bu kadar dusuk olma sebeplerinden biri oy vermeden once form doldurarak basvuru yapmaniz ve kayit olmak zorunda olmaniz. bir cok insan bir kere sandiga gitmeye bile usenirken bir de ustune onceden form doldurup kayit olmayi zahmet olarak goruyor. oregon bu konuda bir ilki gerceklestirdi ve eyalet kimligi veya ehliyeti tasiyan tum vatandaslarini otomatik olarak oy kullanma listesine kayit etti. bu sayede abd genelinde oy verme orani %50 civariyken eyaletteki oy kullanma orani %70'e dayandi. oregon ayni zamanda secimlerde mektupla oy verme hakkini veren ilk eyalet.

-vatandaslara birbirine ceza kesme izni veren ilk eyalet (ors 153.058). diyelim ki yolda yururken kirmizi isikta gecen bir araba tespit ettiniz ve plakasini aldiniz. vatandas olarak polisi arayip bu kisiye ceza kesebiliyorsunuz. kirmizi isikta gecen vatandasin evine emniyet mudurlugunden ceza mektubu yollaniyor ve bu vatandas ya cezayi odemek ya da olayi mahkemeye tasimak zorunda (ceza sanki polis yazmis gibi geldigi icin itiraz edenler cok nadir oluyormus). tabi ki bu kanun tamamen guvene dayali ve insanlarin birbirine pislik yapmayacaginin garantisi yok.

-kadina siddet suclarina zorunlu hapis cezasi veren ilk eyalet. eyalet kanunlarina gore ornegin bir adam karisini dovdugunde hakimin ona hapis cezasi vermesi zorunlu ve bu cezada hicbir sekilde indirime gidilemiyor. oregon halki referandumla bir cok suca "asgari hapis cezasi" verilmesi kararini aldigi icin ne olursa olsun bu cezanin altina inilemiyor. ornegin adam oldurmenin cezasi 300 aydan baslarken birinci derece saldirinin cezasi 90 aydan basliyor. hakimler bu cezanin uzerinde bir ceza verebiliyorken altina inemiyor.

-yoksulluk sinirinin altinda yasayan tum vatandaslarina ucretsiz saglik sigortasi veren ilk eyalet. obama'nin getirdigi saglik sigorta sisteminin bir benzerini ilk kez oregon denedi. sonunda eyalet epeyce para kaybetti ve obamacare'e dahil oldu ama "olsun, onemli olan niyetti" diyoruz ve oregon bey'i 9 puanla evine ugurluyoruz.

-eyalet capinda sehirlerarasi bisiklet yol agi yapan ilk eyalet. abd'de bir cok eyalet ve sehirde araba yollarina paralel giden bisiklet yollari mevcut ama sehirlerarasi bisiklet yolu agini kuran ilk eyalet oregon. an itibariyle eyalette sadece bisiklet yollarini takip ederek tum sehirlere ulasabiliyorsunuz ve birbirine bisiklet yoluyla bagli olmayan hicbir sehir yok. bu konuda diger eyaletler de sonradan onemli isler yapmakla beraber oregon'un bir ilki basardigi gercegi degismiyor.

-resmi bakterisi olan ilk eyalet (bira yapiminda kullanilan "saccharomyces cerevisiae"). eyalet halkinin en onemli hobilerinden biri "ev yapimi bira" tatmak zira eyaletteki restorant ve barlarin cogunun kendi urettigi ev yapimi biralar mevcut. bu yuzden eyalet yonetimi bundan birkac yil once bira yapiminda onemli bir rol alan saccharomyces cerevisiae bakterisini eyaletin resmi bakterisi secti (mesajla gelen edit: çok küçük bir düzeltme yapabilir miyim? saccharomyces cerevisiae bacteria değil yeast olarak geçer. ikisi de tek hücreli olsa da çok farklı canlılardır.)

-devlet okullarinin her sene 1 hafta boyunca okul binasinin disinda ve dogada egitim verdigi ve ders mufredatinda izciligin oldugu ilk eyalet. hababam sinifinda mahmut hoca'nin da dedigi gibi okul ille de 4 tarafi binalarla cevrili bir yapi degildir. egitim ve ogretim yapilabilen her yer okuldur. abd'nin bir cok sehrinde bir cok ilk ve orta derece okulda egitim donemi boyunca 1-2 haftaligina kampa gidip dogayla ic ice egitim yapma uygulamasi var. oregon bunu eyalet capinda yapan ilk (ve simdilik tek) eyalet. baska bir deyisle, tum ilk ve orta dereceli ogrencilerin yilin 1 haftasini kamp yaparak dogayla ic ice gecirdigi tek eyalet. bu egitimin faydasi gorulmeye baslanmis zira insanlar parklari daha temiz tutmaya ve dogaya daha koruyucu yaklasmaya baslamislar.

-hiz sinirlarini hava kirliligine gore belirleyen ilk eyalet. bu aslinda sinir bozucu bir sey cunku abd'deki cogu eyalette buyuk karayollarinda hiz sinirlari 65 mile ile 80 mil arasinda degisiyor ve eyaletlerin cogunda otobanlarda hiz sinirinin 70 mil oldugunu soyleyebiliriz. oregon'da otobanlarda dahi hiz siniri 55 mil cunku arabalar 55 mil sabit hizla giderken daha az benzin yakip cevreyi daha az kirletiyormus.

-referandum sonucu cesme suyundan floridi cikartan ilk eyalet. bu iyi mi kotu mu karar veremedim. abd'de hemen hemen tum eyaletlerde cesme suyunda florid var. yapilan arastirmalar sonucu floridli su icen cocuklarda daha az dis curugu gozlemlenmis ama oregon'da cesme suyuna florid ekleme fikri ne zaman referanduma gitse "hayir" oyu cikiyor. bunun sebebi florid'in bilinen ve bilinmeyen bazi yan etkileriymis.

-evsizlere guvenli bir sekilde kalabilmeleri icin "kamp yerleri" tahsis eden ve duzenli olarak yemek dagitip saglik hizmetleri sunmaya baslayan ilk eyaletlerden biri. bu konuda yanilmiyorsam california ilkti.

-kuresel isinma karsiti kitaplari egitim sisteminden tamamen cikartan ilk eyaletlerden biri ve yasaklayan ilk eyalet. gecen sene eyaletteki devlet okullarinda kuresel isinma karsiti kitaplarin yasaklanmasi oldukca tartisildi cunku bir yandan bu kitaplar zirvalarla doluyken ve cocuklari zehirleyebilecekken bir yandan da ifade ozgurlugunun korunmasi gerekiyordu. sonuc olarak bilim adamlarinin gercekligini tartismadigi ve kesin olarak kabul ettigi bir konuyu yokmus gibi gosteren kitaplarin yasaklanmasina karar verildi.

-abd'de "vegan supermarket" ve "vegan restorant" konseptinin ilk denendigi eyaletlerden biri (belki de ilki ama bunu teyit edemedim). bu konseptin ciddi ciddi tuttugu ve buyuyerek devam ettigi az sayida eyaletten biri.

-isyerlerinde stajyerlere yasal olarak normal calisanlarla ayni haklari taniyan ilk eyalet. inanmasi guc ama abd'de bir cok eyalette stajyerler basta ayrimcilik ve mobbing konulari olmak uzere bir cok konuda sirketlerine dava acamiyor cunku sirketin calisani sayilmiyor ama oregon bunu degistiren ve stajyerlere calisanlarla ayni haklarin verilmesi gerektigini ortaya atan ilk eyalet oldu.

-devlet okullarinin tamaminda kafeteryalarda organik sebze-meyve dagitimi yapilan ilk eyalet. "local farm to school" yani "yerel tarladan okula" adi verilen bu program sayesinde isminden de anlasilabilecegi uzere yerel tarlalarda yetisen sebze ve meyveler eyaletten gelen butceyle okullara dagitilmaya baslandi. oregon abd'de cocuk obezitesinin en dusuk oldugu eyalet olduguna gore bu program ise yariyor olmali.

-cinsiyetsizligi taniyan ve insanlarin erkek veya kadin olmak zorunda olmadigini yasal olarak tanimlayan ilk eyalet. bu karara gecen sene "ne erkegim ne de kadin" diyerek mahkemeye basvuran birinin eyalet mahkemesi tarafindan "cinsiyetsiz" olarak belirlenmesi sonucu varildi ve eyalet capinda bu mahkeme karari emsal olarak kabul edilmeye baslandi.

-ikinci dunya savasinda bombalanan ilk eyalet. ikinci dunya savasinda "abd'nin saldiriya ugramasi" denince cogu kisinin aklina "pearl harbor" olayi ve hawaii eyaleti geliyor ama henuz 1942 yilinda japon ucaklarinin hedefinde oregon sahilleri vardi. bir sekilde pasifik okyanusunu boydan boya kateden ve abd savunmasinin arka hattina sizan bir savas ucaginin amaci oregon'un ucsuz bucaksiz ormanlarinda yangin cikartarak bati cephesindeki amerikan askerlerinin elini mesgul etmek ve savas gucunu azaltmakti. bombardimanda bombalarin biri plaja duserken diger bombalarin baslattigi ufak bir yangin kisa surede sonduruldu.

-simdilik sadece bazi sehirlerde olsa da toplu tasimayi bedava yapan ilk eyalet. ornegin oregon state universitesinin bulundugu corvallis bu sehirlerden biri. sehirde oldukca etkili ve dakik bir toplu tasima sistemi var ve tum otobusler bedava. isterseniz butun gun otobusten otobuse atlayip tum sehri karis karis gezebilirsiniz ama bilet alma durumunuz yok. yakin zamana kadar portland'in bir cok duraginda rayli sistem de bedavaydi ve simdi gunluk 5 dolara sinirsiz binebilmekle beraber trenlerde bilet kontrolu yapilmiyor.

-henuz yeni de olsa "bir ceo'nun ortalama bir calisandan 100+ kat daha fazla kazandigi" sirketlere ek vergi getirerek bu konuda bir adim atan ilk eyalet. abd'de ortalama bir ceo'nun ortalama bir sirket calisanindan 400 kat para kazandigi hesaba katilirsa bir cok sirket bu yeni vergiden nasibini alacak demektir. simdilik bu vergi sadece portland'da gecerli olacak ama oregon'daki sirketlerin %70'inden fazlasinin portland'da oldugunu soylemek gerekiyor. ayrica vergiden gelen gelirlerin bir kismi dusuk gelirlilere ev yardimi olarak kullanilacakmis.

-simdilik sadece 2 yillik okullari kapsasa da binlerce ogrenciye bedava universite egitimi hakki taniyan (tennessee'den sonra) ikinci eyalet. "the oregon promise adinda yeni bir eyalet programina gore 4 uzerinden 2.5 ortalamaya sahip olup herhangi bir oregon lisesini bitiren ve 2 yillik okullara gitmek isteyen tum ogrencilere egitim masraflarini karsilayacak sekilde burs saglanacak. bu burstan her yil 7 bine yakin ogrencinin yararlanmasi bekleniyor. avrupa'da cogu ulkede bu tur burslar mevcutken bu abd icin devrim niteliginde.

-sehirlere sinir cizgileri koyup dogal alanlari koruma altina alan ilk eyaletlerden biri. "urban growth boundary" yani "sehirlesme siniri" denen kural sayesinde sadece sehir sinirlari icinde oldugu belirlenen yerlere ev, apartman, isyeri, okul, hastane yapilabiliyor. bir kurul 5 yilda bir toplanarak bu sinirlarin genisletilip genisletilmemesi konusunda karar ariyor. bu kural sayede eyaletin %97'i imarlara tamamen kapali ve koruma altinda. bunun tek istisnasi kirsal alanlarda kurulan ve dogal yapiyi bozmayan ciftlikler.

-tum satis vergilerini kaldiran ilk eyaletlerden biri. bir cok eyalette alinan urune gore %5-10 arasi satis vergisi odeniyor. bazi eyaletlerde bazi urunler bu vergiden muaf oluyor (ornegin teksas'ta yiyecek ve ilaclar). oregon'da ekmekten luks arabaya kadar ne alirsaniz alin etiket fiyati neyse onu oduyorsunuz ve tek kurus bile vergi eklenmiyor.

-erkek ve kiz cocuklara bir cok devlet kurumunda esit miktarda yatirim yapmayi kanun haline getiren ilk eyalet (ors 417.270). buna gore eyalette cocuklara hizmet veren bir cok kurum yil sonunda erkek ve kiz cocuklara ne kadar yatirim yaptiklarini eyalete bildirmek zorunda ve bagimsiz denetim sonrasi iki cinsiyete yapilan yatirim arasinda epeyce fark varsa kurumlara yapilabilecek cesitli yaptirimlari var.

-eyalet polisinin federal kanunu ilgilendiren yasadisi gocmenlik gibi konularla ilgilenmesini kanunla yasaklayan ilk eyalet (ors 181.850). normalde basta california ve new york olmak uzere bir cok eyalette yerel polis gocmenlik polisiyle isbirligi yapmiyor ama bunun kanun haline getirildigi ilk ve simdilik tek eyalet oregon olarak goze carpiyor. bu kanun sayesinde ornegin bir polis birini trafikte durdurursa ona vize durumunu sormasi yasaklanmis oluyor.

-asamalar halinde de olsa komur enerjisini yasaklamaya karar veren ilk eyalet.

-cesitli bocek turlerini ve arilari resmi bir kanunla koruma altina alan ilk eyalet (bu da iyi mi kotu mu karar veremedim).

-acik bir sekilde lgbt oldugunu ilan eden birini vali secen ilk eyalet. her ne kadar bir cok eyalet daha once "gizli gay" veya "gizli lezbiyen" oldugu soylenen kisileri vali sectiyse de oregon'un su anki valisi kate brown hic cekinmeden gururla biseksuel oldugunu soyluyor ve bu konuda oregon bir ilki yasamis oluyor.

-ilkokulda satanistlerin ayin yapmasina izin veren ilk eyalet. genelde bir cok ilkokulda hiristiyan cemaatlerin "after school" programlari oluyor ve okul cikisi isteyen cocuklarin katilabilecegi cesitli ibadet ve dini sohbetler yapiliyor. portland'da din esitligini one suren satanist bir tapinagin uyeleri "onlarinki dinse bizimki de din" diyerek benzer bir program yapmak icin izin almis.

-devlet binalarindaki, kurumlarindaki ve topraklarindaki tuvaletlerde kadin/erkek ayrimini kaldiran ilk eyalet. gectigimiz sene boyunca eyaletteki en atesli tartismalardan biri cinsiyetsiz olan veya transseksuel olanlarin erkek tuvaletine mi yoksa kadin tuvaletine mi girecegi konusuydu. eyalet sonunda "yeter be" diyerek basta eyalet parklari ve okullar olmak uzere tum kurum, bina ve topraklarindaki tuvaletlerdeki cinsiyet tabelalarini kaldirdi ve "gender neutral" tabelalarini koydu. boylece bu cok onemli konu cozume kavusmus oldu.

-abd'de isci bayramini (labor day) kutlayan ilk eyalet. dunya'nin bir cok ulkesinin aksine abd'de isci bayrami eylulde kutlanmaktadir.

(diesel1907 - 27 Ocak 2017 00:39)

gectigimiz yaz oregon'un turizm departmani pek alisilmadik yeni bir reklam kampanyasi baslatti. genelde turizm reklamlarinda mekanlar olduklarindan daha guzel ve abarti olarak gosterildigi icin bu reklamlarda sadelige onem verildi.

bu reklam kampanyasinda neredeyse hic kelime, manken, aktor, ozel efekt ve yuksek cozunurluk kullanilmayacakti ve oregon'da yasayan siradan ahmet mehmet gibi vatandaslarin gunluk hayatindan cekilmis kareler kullanilacakti. oregon'un cesitli mekanlarinda cekilen bu resimler seyahat dergilerine ve diger eyaletlerdeki reklam tabelalarina kondu.

reklam kampanyasinin slogani bile cok sadeydi "we like oregon, you might too" (oregon'dan hoslaniyoruz, belki siz de hoslanirsiniz). oregon abd'deki 50 eyalet icinde turizme en az para harcayan 5. eyaletmis (o kadar entry girdim bes kurus vermediler) ama ucuza gelen bu sade ama samimi reklam kampanyasi sayesinde bu sene toplam nufusu 4 milyon olan eyalete 20 milyona yakin turist gelip toplam 12 milyar dolar turizm geliri birakmis ve yil boyunca otellerdeki doluluk oraninin ortalamasi %93'mus.

iste oregon'daki siradan vatandaslarin gunluk yasami ve turistlerin bu eyalette neler yapabilecegi hakkinda fikir edinmemize yardimci olan bu karelerden bazilari:

https://i.hizliresim.com/nopwxk.jpg

https://www.youtube.com/watch?v=zjqv-yhx3g4 (video - 16 saniye)

https://i.hizliresim.com/jo16vn.jpg

https://www.youtube.com/watch?v=nrxz0ohhtqo (video - 22 saniye)

https://i.hizliresim.com/5gj2xl.jpg

https://i.hizliresim.com/o6v9a7.jpg

https://i.hizliresim.com/d7p0ln.jpg

https://i.hizliresim.com/gyv5nv.jpg

https://i.hizliresim.com/g9ayrb.jpg

https://i.hizliresim.com/1g5r3g.jpg

https://i.hizliresim.com/g9aydb.jpg

https://i.hizliresim.com/5gj2zl.jpg

https://i.hizliresim.com/gyv5xv.jpg

https://i.hizliresim.com/6yo8m9.jpg

https://i.hizliresim.com/4g489q.jpg

https://i.hizliresim.com/g9ayyz.jpg

https://i.hizliresim.com/pg19nj.jpg

https://i.hizliresim.com/1g5ray.jpg

https://i.hizliresim.com/ayagxz.jpg

https://i.hizliresim.com/gyv5wn.jpg

https://i.hizliresim.com/mjb5gy.jpg

https://i.hizliresim.com/ma7w8k.jpg

https://i.hizliresim.com/vj9rvm.jpg

https://i.hizliresim.com/v3d6bj.jpg

https://i.hizliresim.com/g9aybn.jpg

https://i.hizliresim.com/xeajbd.jpg

https://i.hizliresim.com/po9b18.jpg

https://i.hizliresim.com/5gj2qd.jpg

https://i.hizliresim.com/nopwng.jpg

https://i.hizliresim.com/8nbq6w.jpg

https://i.hizliresim.com/zo4j5o.jpg

https://i.hizliresim.com/rjrr0p.jpg

(diesel1907 - 8 Mart 2018 07:17)